Nu België het voorzitterschap van de Europese Unie overneemt, zal antimicrobiële resistentie (AMR) verschillende dossiers domineren die bovenaan de gezondheidsagenda van de EU staan: de herziening van de geneesmiddelenwetgeving, die de goedkeuring van geneesmiddelen in de Europese Unie beheert; het internationale pandemieakkoord, dat de wereldwijde reactie op pandemieën beheert; en de voorbereidingen van de bijeenkomst op hoog niveau van de Verenigde Naties over AMR in september. De wereld is er tot nu toe niet in geslaagd een effectief antwoord te vinden op AMR, maar in de komende 6 maanden is er een samenloop van kansen om het roer om te gooien.
Bacteriën, virussen, parasieten en andere microben veranderen voortdurend om te overleven, maar sommige hebben zich zo goed aangepast dat geneesmiddelen die gewoonlijk worden gebruikt om resistente infecties veroorzaakt door deze ziekteverwekkers te voorkomen of te genezen, niet langer effectief zijn.
AMR is een van de grootste bedreigingen voor de gezondheid waar de mensheid mee te maken krijgt, met het potentieel om antimicrobiële stoffen - levensreddende medicijnen - die de basis vormen van de moderne gezondheidszorg, te ondermijnen, miljoenen levens te kosten, enorme economische schade te veroorzaken en de ongelijkheid tussen landen en tussen bevolkingen te vergroten.
AMR wordt al wel eens een 'stille pandemie' genoemd, maar het is verre van stil
AMR eist wereldwijd al een enorme tol, maar vooral van mensen in lage- en middeninkomenslanden, gemarginaliseerde en uitgesloten bevolkingsgroepen en mensen die getroffen zijn door gewapende conflicten, waar resistente infecties het meest voorkomen.
AMR wordt al wel eens een "stille pandemie" genoemd, maar het is verre van stil. In de afgelopen jaren is AZG rechtstreeks getuige geweest van alarmerende percentages antimicrobiële resistentie, zoals bij zeer resistente botinfecties van oorlogsgewonde patiënten in Irak, bij ondervoede kinderen in Niger en bij pasgeborenen met bloedinfecties in de Democratische Republiek Congo. Er worden ook zorgwekkende resistentiecijfers waargenomen in Gaza en Oekraïne.
Vaak wordt over het hoofd gezien dat de strijd tegen AMR inherent verbonden is met ongelijke wereldwijde toegang tot zorg en tot medische hulpmiddelen.
Het gebrek aan toegang en tekorten aan respectievelijk belangrijke nieuwe en oude antibiotica die Europa teisteren, doen zich zelfs nog sterker voor in landen met lage en middeninkomens. Onderbroken en suboptimale behandelingen kunnen vervolgens leiden tot resistentie tegen geneesmiddelen.
Gebrek aan toegang tot en innovatie op het gebied van betaalbare bacteriologische diagnostische tests verhindert een nauwkeurige diagnose en een gericht gebruik van antibiotica.
Covid-19 heeft aangetoond dat infectieziekten wereldwijd moeten worden aangepakt en dat versnippering van een mondiale respons crises in de volksgezondheid verergert en verlengt
Gebrek aan toegang tot vaccins, zoals voor pneumokokken, leidt niet alleen tot hoge sterftecijfers onder kinderen, maar zet ook aan tot vermijdbaar gebruik van antibiotica voor de behandeling van een ziekte die volledig te voorkomen is.
Studies tonen aan dat nieuwe en oudere generieke antibiotica vaak niet geregistreerd en beschikbaar zijn in veel lage- en middeninkomenslanden en dat geen toegang en vertraagde toegang tot antibiotica meer mensen doodt dan antibioticaresistentie.
Covid-19 heeft aangetoond dat infectieziekten wereldwijd moeten worden aangepakt en dat versnippering van een mondiale respons crises in de volksgezondheid verergert en verlengt. Het antwoord van de EU op AMR moet worden ingebed in een wereldwijde reactie. Nieuwe en bestaande instrumenten moeten beter beschikbaar en betaalbaar worden in de EU en daarbuiten. Nieuwe instrumenten moeten ook worden ontwikkeld voor gebruik in omgevingen met beperkte middelen en effectief zijn tegen resistentiestammen die momenteel worden waargenomen in landen met lage en middeninkomens.
De ontwikkeling van nieuwe antibiotica is lang achtergebleven door wetenschappelijke uitdagingen en een gebrek aan commerciële interesse. Nieuwe antibiotica zouden slechts spaarzaam gebruikt mogen worden, waardoor de economische voordelen van het gebruik ervan niet in verhouding staan tot de biologie van hun resistentie.
Internationaal is men het erover eens dat de stimulansen voor de ontwikkeling van nieuwe antibiotica losgekoppeld moeten worden van zowel prijzen als verkoopvolumes, om duurzame toegang en verstandig gebruik te garanderen.
Grote farmaceutische bedrijven hebben zich al lang teruggetrokken uit de dure ontwikkeling van nieuwe antimicrobiële stoffen en publieke en non-profit onderzoeksinstellingen en KMO's hebben de leegte opgevuld.
De ontwikkeling van nieuwe medische instrumenten om AMR aan te pakken zal hoe dan ook aanzienlijke overheidsinvesteringen vereisen; de vraag is dan ook hoe dat geld het best gebruikt kan worden.
De ambities van de EU op het gebied van AMR moeten veel verder reiken dan een ineffectieve aanpassing van de farmaceutische wetgeving van de EU
De Europese Commissie stelt voor om overdraagbare exclusiviteitsvouchers in de farmaceutische wetgeving op te nemen. Om de ontwikkeling van nieuwe antibiotica te belonen, kan de houder van zo'n voucher het monopolie op een best verkocht product met een jaar verlengen. Het instrument wordt als inefficiënt beschouwd vanwege de buitensporig hoge kosten en de beperkte effectiviteit bij het ondersteunen van Onderzoek & Ontwikkeling (O&O) op het gebied van antibiotica.
De voucher staat ook haaks op de behoefte aan toegankelijke en betaalbare producten en gaat noch in op de noodzaak van verstandig gebruik, noch op de obstakels bij het stroomlijnen van een nog steeds fragmentarisch ecosysteem voor antibiotica-innovatie.
In plaats van te hopen dat een perverse stimulans een wondermiddel zal opleveren, vereist AMR een gecoördineerde wereldwijde O&O-inspanning. Er is behoefte aan adaptieve klinische onderzoeksplatforms in meerdere landen, zoals tijdens de COVID-19-pandemie, ook op plaatsen waar een hoge resistentiegraad kan worden aangetroffen, zoals dicht bij conflictgebieden als dat haalbaar is en waar de veiligheid dat toelaat.
Onderzoeksinspanningen moeten worden ondersteund met gerichte 'push'- en 'pull'-stimulansen die zowel financiële zekerheid bieden aan ontwikkelaars tijdens de risicovolle ontwikkelingsfase als beloningen voor mijlpaalsuccessen.
Dergelijke stimuli moeten helpen om O&O te sturen naar prioritaire pathogenen en moeten gekoppeld worden aan voorwaarden die registratie in lage- en middeninkomenslanden vereisen, het verlenen van licenties aan meerdere producenten wereldwijd en het vastleggen van prijslimieten om wereldwijde toegang te garanderen.
De ambities van de EU op het gebied van AMR moeten veel verder reiken dan een ineffectieve aanpassing van de farmaceutische wetgeving van de EU.
De EU moet streven naar het vormgeven van een doeltreffende wereldwijde AMR-respons in de pandemieovereenkomst en de bijeenkomst op hoog niveau van de Verenigde Naties over AMR in september met concrete doelstellingen en toezeggingen op het vlak van financiële en technische hulp voor uitvoeringswerkzaamheden in lage- en middeninkomenslanden. EU-instellingen en -programma's moeten gericht zijn op zowel innovatie als wereldwijde toegang tot AMR-instrumenten.