'One world, One health'

Tijdens covid stond België in nauw contact met de buurlanden, de Europese Unie en de Wereldgezondheids-organisatie. Inmiddels ondernemen EU en WGO acties om hun paraatheid bij pandemieën te verhogen. Sinds 2005 beschikt de WGO over een 'Internationaal Gezondheidsreglement'. Daarmee kan de WGO, zoals men in maart 2020 ook deed, een gezondheidscrisis als 'gebeurtenis van internationaal belang' uitroepen. Dit biedt een kader voor de lidstaten om potentieel grensoverschrijdende bedreigingen via een nationaal 'focal point' te melden. Het 'Early warning and response system' (EWRS) gaat niet alleen over pandemieën maar ook over tal van grensoverschrijdende gezondheidsbedreigingen. Op grond daarvan coördineert de WGO acties, organiseren de lidstaten 'risicoassessments' en nemen ze maatregelen. Dit leidde in België - met het akkoord van de deelstaten - tot de oprichting van een federale Risk Assessment Group (RAG) en een Risk Management Group (RMG). Samen met het Europees centrum voor ziektepreventie ondersteunt Sciensano beide comités via gegevensverzameling en -analyse. Met het internationaal reglement laat de WGO toe reisbeperkingen in te voeren, de reisweg van reizigers op te vragen enz. Dezelfde werkwijze fungeert mutatis mutandis ook binnen de EU. Momenteel herwerkt de WGO het Gezondheidsreglement zodat het een meer performant instrument wordt om gebeurtenissen van internationaal belang te beoordelen, erover te beslissen en ze publiek te maken. Onder meer wordt ook een noodcomité opgericht en worden de capaciteiten van de lidstaten versterkt om gebeurtenissen van internationaal belang op te sporen enz. Dit zou rond moeten zijn tegen de algemene vergadering van de WGO in mei. Daarnaast is er een ontwerp van pandemieverdrag waarbij de WGO de definitie van 'pandemie' hanteert die sterk gelijkend is met deze in de Belgische pandemiewet. Centraal staan: billijkheid, recht op gezondheid, een betere voorbereiding op en het voorkomen van pandemieën. Voor de oprichting van een 'Global Digital Health Certification Network' neemt de WGO het Europese model over. Tijdens de pandemie werden circa 2,3 miljard digitale certificaten verstrekt in 78 landen en vier continenten. Het certificaat is een open-source platform met bouwstenen voor een digitale volksgezondheidsinfrastructuur. Het laat de ontwikkeling toe van een breed gamma digitale producten en versterkt de paraatheid voor pandemieën. Het Network faciliteert mobiliteit en beschermt wereldwijd burgers tegen gezondheidsbedreigingen. Het beschikt niet over persoonsgegevens en authentificeert certificaten op basis van sleutels. De WGO wil tegen december 2025 ook het ETPR-initiatief - 'Emerging Threats Preparedness and Resilience Initiative' - ontwikkelen. Dat helpt landen bij de opmaak van paraatheidsplannen met prioritaire acties - onder meer voor respiratoire aandoeningen. Zo versterkt de WGO de coördinatie en samenwerking tussen partners en lidstaten. Duurzame investeringen, financiering en monitoring verhogen de paraatheid. Een besluit van het Europees Parlement van 22 oktober 2013 vormde tot 2022 het kader voor Europese initiatieven. Men volgt dezelfde beginselen als het internationaal WGO-reglement (zie hoger). Ook de EU kan een crisis erkennen. Lidstaten zijn bevoegd voor volksgezondheid en kunnen, mits toetsing aan het vrij verkeer van personen, reisbeperkingen invoeren. Al lang voor de pandemie kon de EU gezamenlijke aanbestedingsovereenkomsten afsluiten. Zo werd tijdens covid als collectieve entiteit onderhandeld en kocht men medische benodigdheden zoals vaccins aan. De EU werkte tijdens de pandemie aan een verbeterde capaciteit om ernstige, grensoverschrijdende gezondheidsbedreigingen het hoofd te bieden. Daarvoor vormt een nieuwe verordening sinds december 2022 het juridisch kader. Het bouwt voort op het besluit van het Europees Parlement van 2013 en voegt een belangrijke extra laag toe aan de kerntaken van de lidstaten op het vlak van gezondheid. Een 'Gezondheidsbeveiligingscomité' maakt snelle reacties mogelijk en laat coördinatie tussen de lidstaten toe. Het Europees Centrum voor ziektepreventie en -bestrijding (ECDC) en het Europees Geneesmiddelenbureau (EMA) kregen meer verantwoordelijkheden en bevoegdheden. Beide entiteiten waren cruciaal tijdens de pandemie. Eerder richtte de EU al de 'Health Emergency Preparedness and Response authority' (HERA) op, een directoraat-generaal dat 'medische tegenmaatregelen' kan nemen zoals het ontwikkelen van vaccins en testen en het ondersteunen van de crisiscapaciteit van de lidstaten. De nieuwe verordening slaat op biologische, chemische, ecologische en onbekende bedreigingen en vormt de ruggengraat van het EU-beleid inzake gezondheidsbeveiliging. Ze laat een betere gegevensverzameling toe. Ook werd het Gezondheidsbeveiligings-comité versterkt. Wel blijft het de taak van de lidstaten om hun paraatheids- en responsacties te coördineren. Het Comité werd bevoegd om adviezen en richtsnoeren op te stellen over gezondheidsbedreigingen - denk aan MPOX, ademhalingsinfecties of zoönotische vogelgriep. De nieuwe verordening laat ook de oprichting van referentielabo's toe. Toezicht is bij gezondheidsbedreigingen cruciaal om uitbraken snel op te sporen en zo verdere verspreiding van ziekten te voorkomen. Het Comité wil ook weten of beleidsmaatregelen inzake volksgezondheid goed werken en of ze geïnformeerde grensoverschrijdende coördinatie toelaten. De eerste zes Europese referentielabo's worden in 2024 aangewezen in het kader van het Eu4Health-programma. Ze hebben heel wat opdrachten zoals het ondersteunen van de nationale referentielabo's, bevorderen van goede praktijken enz. De commissie en het ECDC werken hiervoor nauw samen. Tegen medio 2024 wil de EU over een lijst van meldingsplichtige overdraagbare ziekten en bijzondere gezondheidsvraagstukken beschikken waarover de lidstaten moeten rapporteren. De nieuwe verordening maakt ook een EU-systeem voor epidemiologische surveillance mogelijk. Nauwkeurige modellering en risicobeoordeling vereist dat een beroep wordt gedaan op artificiële intelligentie en digitale instrumenten voor gegevensvalidatie, -analyse en geautomatiseerde rapportage.Een model werd ontworpen waarmee EU-lidstaten verslag kunnen uitbrengen over hun mate van paraatheid. Een eerste rapportage gebeurde in december 2023. In 2024 bezoekt het ECDC een reeks landen om nationale paraatheidsacties zoals surveillance of labocapaciteit verder te bespreken. Ook betere gezondheidsbeveiliging en paraatheid buiten de EU-grenzen is belangrijk. In 2020 evolueerde covid snel van een regionale naar een wereldwijde crisis. Om de verspreiding van gezondheidsrisico's binnen de EU te beperken, is de Unie betrokken bij internationale noodsituaties. Op 30 november 2022 leidde dat tot een mondiale gezondheidsstrategie, een leidraad voor alle EU-maatregelen om gezondheidsstelsels en universele gezondheidszorg te versterken en bedreigingen zoals pandemieën te voorkomen en te bestrijden. Men hanteert hierbij het 'One world, One health'-principe. Tot slot is de EU nauw betrokken bij de onderhandelingen over een WGO-verdrag inzake pandemiepreventie, -paraatheid en -respons, en bij de negotiaties over een herzien internationaal gezondheidsreglement. Dit alles zou afgerond zijn tegen de algemene vergadering van de WGO in mei 2024.