Beuys en zijn 'leermeester' Lehmbruck

Toen Beuys in 1986 bekroond werd met de Wilhelm-Lehmbruck-Preis noemde hij Lehmbruck 'mein Lehrer'. Beuys overleed amper negen dagen na die legendarische speech, waarvan u fragmenten kan zien op de tentoon- stelling in Bonn. Beuys en Lehmbruck hebben elkaar nooit gekend: Lehmbruck stierf immers twee jaar voor Beuys' geboorte. Beide kunstenaars waren actief in een totaal ander tijdperk waarin oorlog een hoofdrol vertolkte. Lehmbruck werd tijdens WOI vrijgesteld van militaire dienst vanwege zijn hardhorigheid. Hij werkte in 1915 een tijdlang als paramedicus in een militair hospitaal waar hij oorlogsslachtoffers verzorgde. De kunstwerken die hij in die tijd produceerde, tonen geen helden maar geven uitdrukking aan vertwijfeling en onmacht.Beuys raakte op een heel andere manier betrokken bij de oorlog. Als 19-jarige trad hij als vrijwilliger in dienst van de Luftwaffe en fungeerde als marconist. Tijdens een missie aan het Oostfront crashte zijn Stuka-bommenwerper boven de Krim en raakte hij zwaargewond aan het hoofd, reden waarom hij later altijd een hoed zou dragen. Het trauma van de oorlog zou hij heel zijn verdere leven meedragen. Het is ook in die optiek dat zijn sterk engagement na de oorlog kan verklaard worden.De catastrofe van de Tweede Wereldoorlog en de Holocaust indachtig, gingen Beuys en andere kunstenaars in de naoorlogse Bondsrepubliek Duitsland op zoek naar een nieuwe betekenis en een sociale en politieke rol voor de kunst. "De toekomst die we willen moeten we uitvinden. Zo niet krijgen we een toekomst die we niet willen", zei Beuys die niet alleen kunstenaar was, maar ook hoogleraar beeldhouwkunst aan de Kunstakademie Düsseldorf. In het prachtige Lehmbruck Museum in Duisburg loopt de tentoonstelling Alles is Skulptur, waarin de beide kunstenaars als beeldhouwer worden voorgesteld, wat soms verrassende overeenkomsten oplevert. De Bundeskunsthalle in Bonn vertrekt vanuit Beuys' deelnames aan de Documenta in Kassel om zijn ideeën als sociaal kunstenaar en totaalkunstenaar te duiden. Met 5 deelnames is Beuys nog steeds recordhouder wat betreft het aantal aanwezigheden op de Documenta. De tentoonstelling in Bonn biedt een sterk gedocumenteerd overzicht van wat Beuys presenteerde op die 5 Documenta's, van 1964 tot 1982. Met Beuys werd alles kunst. Op de Documenta van 1972 bestond zijn bijdrage uit dagelijkse debatten met het publiek. Gedurende 100 dagen werd er gediscussieerd over een nieuwe vorm van democratie zonder politieke partijen en hoe men de maatschappij kan veranderen door creativiteit. De vrijheid van denken en het creatieve potentieel waren de pijlers van de Free International University die Beuys in 1977 oprichtte. Legendarisch is ook zijn project dat tijdens zijn laatste Documenta in 1982 werd opgestart, waarbij 7.000 eiken werden geplant op de Friedrichsplatz in Kassel. Vrijheid van denken, sociale bewogenheid en ecologie gingen toen hand in hand. Meer poëtisch wordt de tentoonstelling wanneer de beeldhouwwerken, schetsen en tekeningen van Lehmbruck en Beuys in juxtapositie getoond worden. Gaandeweg wordt de verwantschap tussen beide kunstenaars zichtbaar, nog het meest in de vluchtige schetsen ter voorbereiding van hun beeldhouwwerk. Thema dat ze allebei koesterden en tot het bot ontleedden in hun kunstwerk is de mens in zijn geestelijke hoedanigheid: de zoekende mens, de twijfelende mens, de kwetsbare mens, de lijdende mens. In die humanistische benadering van de kunst ligt de grote verwantschap tussen Lehmbruck en Beuys. Wees gerust, Beuys' kunstwerken met honig, met vilt, met vet zijn ook allemaal aanwezig. U krijgt een totaalbeeld van de denkbeelden en zienswijze van de eigenzinnige kunstenaar die in het magistrale oeuvre van Wilhelm Lehmbruck de inspiratie vond om de grenzen van de kunst te verleggen.