...

Andrei Tarkovski (1932-1986) creëerde in zeven films een eigen cinematografische taal. Hij vernieuwde diverse genres zoals de anti-oorlogsfilm met Ivan's jeugd (1962), de biopic met Andrej Roebljov (1966), de sciencefictionfilm met Solaris (1971) naast mystieke meesterwerken als De spiegel (1974) Stalker (1979), Nostalghia (1983) en Het offer (1986), die laatste afgewerkt in een Frans ziekenhuis waar hij aan longkanker stierf. Over genres verklaarde hij: "Van sciencefiction hou ik niet specifiek. Ik verwijder alle elemanten die naar een genre verwijzen."Zijn vader was dichter en vertaler. Voor Tarkovski zelf was film een vorm van poëzie. Volgens hem kan je sommige aspecten van het menselijk bestaan alleen via vormen van poëzie weergeven. Het Eye Filmmuseum noemt hem terecht een beeldhouwer van tijd en ruimte. Kenmerkend zijn een afwezigheid van een conventionele plot of dramatische structuur, lange camerabewegingen, vertraagde fragmenten, doorspekt met archiefbeelden. Ingmar Bergman noemde Andrei Tarkovski de grootste regisseur aller tijden.Tarkovski's beelden ogen als tableaus van een excellent schilder. Dromen en herinneringen, heden en verleden zijn door elkaar verweven. Geen woord te veel in de films van Tarkovski waar je je best volledig aan overlevert zonder instant trachten te vatten wat hij zou kunnen bedoelen. Anders loop je het gevaar je niet onder te dompelen in zijn universum.Die onderdompeling bereikt het Amsterdamse filmmuseum Eye met een expo die inzoomt op Tarkovski's zoektocht naar existentiële waarheid. Naast brieven, foto's en polaroids krijg je in het volledig verduisterde museum per film fragmenten op gigantische schermen te zien, soms twee, tot zelfs drie uit dezelfde film naast elkaar, een heel bevreemdende ervaring.Aan de muren prijken videoschermen waarop je Tarkovski uitleg ziet geven, zoals in de documentaires Voyage in Time of Andrej Tarkovski Cineast (VPRO): "Films maken is een morele bezigheid, geen beroep, al streef ik wel vakmanschap na. Wie geen ethisch of moreel besef heeft en geen standpunt inneemt, kan zich geen kunstenaar noemen, kan geen wezenlijk resultaat hebben."Een persoon in stress bij wie moreel normbesef afbrokkelt en die zo in een mentale crisis belandt, komt vaak aan bod. Tarkovski: "Wanneer die personages in een dergelijke crisis zitten, peil ik naar hun spirituele en morele doelstelling. Ach, ik vind het lastig om over mijn films te praten."Toch is hij erg geïnteresseerd in hoe kijkers zijn films ervaren. Dat blijkt uit het prachtboek De Verzegelde Tijd. Beschouwingen over de Filmkunst waarin Tarkovski zelf naast zijn visie op film ook alle mogelijke achtergrondinformatie geeft bij zijn werk. Bijgevoegd een dvd met onder andere een lange blik achter de opnames van Het offer. Dat soort extra's ontbreekt helaas op de gloednieuwe dvd-Box, The Andrei Tarkovsky Collection, waarin je wel vijf van de zeven films gerestaureerd terugvindt.De voorbije jaren kregen Stalker en Solaris al een ruime rerelease. Nieuwe generaties zullen versteld staan van Tarkovski's tijdloze oeuvre. Hij blijft filmmakers beïnvloeden: Lars Von Trier refereerde in Melancholia aan Stalker en Het Offer; Carlos Reygadas is in Japón schatplichtig aan Tarkovski's gebruik van minimale dialoog; Solaris was de inspiratiebron voor Ex Machina (2015) van Alex Garland met Alicia Vikander als robot, de allerbeste film rond artificiële intelligentie tot op heden. Bij de recente Russische cinema vormt The Return van Andrej Zvjagintsev (Oscar voor Loveless) een goed voorbeeld.Kijken naar een film van Tarkovski bezorgt u een mystieke ervaring. Ook het Eye laat u reizen door tijd en ruimte. WOW!