...

Vier landen nemen deel aan een studie die wil nagaan of het BCG-vaccin, dat werd ontwikkeld in de eerste decennia van de vorige eeuw, kan beschermen tegen infectie met het SARS-CoV-2. De populatie bestaat uit artsen, verpleegkundigen en ouderen. Het BCG-vaccin bevat een levende, verzwakte stam van Mycobacterium bovis, een bacterie die verwant is met Mycobacterium tuberculosis. Het vaccin is goedkoop en veilig, maar niet op-en-top doeltreffend: het beschermd zowat 60% van de kinderen die ermee worden gevaccineerd, met een belangrijke spreiding tussen de landen. Uitgangspunt voor de studie is het werk van de Deense onderzoeker Peter Aaby, die al in het begin van de jaren 1980 meldde dat vaccins niet alleen beschermen tegen het pathogene agens waartegen ze oorspronkelijk gericht zijn: ze wapenen ook het immuunsysteem tegen een breder aantal infectieziekten. Samen met Christine Stabell Benn ontdekte Aaby dat het tuberculosevaccin in het eerste jaar na toediening ongeveer 30% van de infecties met gelijk welk pathogeen agens voorkómt. Er rezen echter twijfels rond de methodologie van deze studies. In 2014 concludeerde een review van de Wereldgezondheidsorganisatie dat het vaccin de mortaliteit bij kinderen doet afnemen, maar dat de bewijskracht van de gegevens zeer laag was. Er werd uitgekeken naar klinische studies. Harde bewijzen voor een breder beschermend effect van het tuberculosevaccin blijven schaars. In 2018 kwam er enig bewijs vanuit het Radboud University Medical Center, Universiteit Nijmegen. In een gerandomiseerde, placebogecontroleerde studie toonden Mihai Netea en medewerkers aan dat het vaccin aanleiding gaf tot een lagere virale lading in het bloed bij personen die werden geïnfecteerd met een verzwakte stam van het gelekoortsvirus. Ze ontdekten dat de genexpressie van monocyten onder invloed van het vaccin veranderde. Eén maand na toediening was de cytokineproductie van de monocyten tegen een reeks pathogenen nog steeds verhoogd, bij proeven ex vivo. Mihai Netea leverde zo het bewijs dat ook de aangeboren immuniteit een geheugen heeft, terwijl men die eigenschap voordien alleen aan de verworven immuniteit toeschreef.Mihai Netea wierp zich op als de bezieler van de huidige vierlandenstudie, die vorige week in Nederland van start ging bij zorgverleners. De studie stond al voor de corona-uitbraak in de steigers, maar de pandemie is voor de onderzoekers een uitgelezen gelegenheid om het effect van het tuberculosevaccin nog duidelijker aan te tonen, als dat effect bestaat.De studie verloopt gerandomiseerd en placebogecontroleerd. De onderzoekers gaan geblindeerd tewerk, maar deelnemers zullen waarschijnlijk van hun kant kunnen zien of ze het werkzame vaccin kregen, want het BCG-vaccin veroorzaakt een pustel die maanden aanwezig blijft en ten slotte een litteken nalaat. Het eindpunt is het aantal zorgverstrekkers dat wegens ziekte thuis moet blijven. Om budgettaire redenen kunnen de onderzoekers niet nagaan of het werkverzuim te maken heeft met Covid-19, dan wel met een andere infectie. Soortgelijk onderzoek wordt ook opgezet in Melbourne en Exeter. Berlijn stapt in met een extra studiepopulatie waarin ouderen zullen worden opgenomen. Mihai Netea hoopt zelf ook in Nederland met een ouderenpopulatie aan de slag te gaan. Zijn enthousiasme vindt een klankbord elders in de wereld. Eleonora Fish, een Canadese immunoloog, wierp op dat het in deze tijden misschien onethisch is sommige zorgverleners het vaccin te onthouden. Maar met een dergelijke gedachtegang kan de juistheid van de hypothese niet worden aangetoond, denkt Netea terecht. Science - Can a century-old TB vaccine steel the immune system against the new coronavirus?