Borstkanker en nachtarbeid: beroepsziekte of op beide oren slapen?

Elk jaar krijgen 10.500 vrouwen in België de diagnose borstkanker. Borstkanker is de meest frequente tumor bij vrouwen. Eén op de zeven Europese vrouwelijke werknemers, 36 miljoen dames, werken 's nachts. Al meer dan 30 jaar wordt er gepalaverd over een potentieel verband tussen borstkanker en nachtarbeid. In Groot-Brittannië en USA werd in de nineties respectievelijk 4,5% en 5,7% van de borstkankers toegeschreven aan nachtarbeid. In 2019 concludeerde de International Agency on Research of Cancer (IARC), een onderdeel van de Wereldgezondheidsorganisatie, in haar rapport Volume 124 dat nachtwerk verrichten gedurende meer dan 20 jaar 'waarschijnlijk' kankerverwekkend is, met name een carcinogeen voor borstkanker (groep 2A)(IARC, Lancet Oncology, 2019). IARC pleitte ervoor om kwaliteitsvol onderzoek op te zetten: in acht nemen van andere gelijktijdige (beroeps)blootstellingen aan carcinogenen (bv. chemicaliën zoals oplosmiddelen of cytostatica) en gebruik te maken van een correcte Job Exposure Matrix (JEM) om de blootstelling in kaart te brengen (IARC Monograph Vol. 124, 2020). In Denemarken werd in 2007 overgegaan tot de mogelijke erkenning van borstkanker als beroepsziekte bij verpleegkundigen die werken in de nacht. Vele studies over het beroepsrisico van borstkanker werden gedaan bij verpleegkundigen die nachtshiften deden, vandaar. In andere landen laat de erkenning op zich wachten, wellicht vanwege de beperkte verhoging van het risico bij de 'positieve studies', en de vele cohortstudies die evenwel geen verband aantoonden. In Nederland en Denemarken raadt men de ex-borstkankerpatiënten toch aan om 's nachts niet meer te werken. De lobbygroep van de Europese socialistische vakbonden, European Trade Union Institute (ETUI), voert de laatste tijd campagne om borstkanker als een beroepsziekte erkend te krijgen in Frankrijk en de overige landen van de Europese Unie.In België loopt het nog niet zo'n vaart. In 2019 werd een kort artikel gepubliceerd over deze topic op de website van Gezondheid en WetenschapOp basis van één studie (Jones et al., Br J Canc, 2019) werd geconcludeerd dat er geen verband werd aangetoond, zoals bij "eerder uitgevoerde studies" (referenties ontbraken). Bij Fedris, het Federaal Agentschap voor Beroepsrisico's, kan enkel via het zogenaamde 'open systeem' een aangifte en aanvraag gedaan worden. Want voor aandoeningen die niet op de lijst van de beroepsziekten staan ('gesloten systeem') dient het causaal verband tussen de borstkanker en de beroepsblootstelling door de aanvrager zelf aangetoond te worden ('open systeem'). Die causaliteit is net waar het schoentje wringt. De meeste studies kunnen verbanden aantonen, maar zijn niet opgezet om een causaal verband vast te leggen. Dierexperimentele studies konden evenwel een risico aantonen. Er zijn nog andere verklaringen voor het ontstaan van borstkanker bij nachtarbeid, want er zijn vele risicofactoren voor borstkanker beschreven. Risicofactoren zoals roken, alcohol drinken, overgewicht, ongezonder eten en minder sporten worden vaak aangetoond bij nachtwerksters. In 2022 en 2023 verschenen er 'positieve studies' uit China, Finland, Polen, Zweden en Zwitserland. In dezelfde periode werden twee systematische reviews waarvan de geïncludeerde studies meestal wel een verband aantoonden, gepubliceerd (Osorio et al., J Glob Health Med, 2022 en Hong et al., Open Medicine, 2022). De kleine stijging van de Odds Ratio of Relatief Risico op borstkanker bij een grote populatie van vrouwelijke nachtraven kan alsnog relevant hoge cijfers opleveren van deze tumor. Hoe te handelen bij wetenschappelijke onzekerheid? Er dient ieder geval niet gewacht te worden op onomstotelijk bewijs alvorens potentieel noodzakelijke, preventieve maatregelen te nemen (voorzorgsprincipe).