Verklaart xanthopsie Van Goghs voorliefde voor geel?

Vincent Van Gogh (1853-1890) begon met schilderen als late twintiger. In iets meer dan een decennium produceerde hij 900 schilderijen en meer dan 1100 tekeningen en schetsen. Zijn jonge jaren bracht hij door als klerk bij een bedrijf van kunsthandelaars en vanaf 1879 werkte hij als een soort missionaris in een mijnstreek in de Borinage. Daar schetste hij de mensen van de lokale gemeenschap.Toen hij in 1880 met schilderen startte gebruikte van Gogh donkere en sombere kleuren die pasten bij de mijnwerkers, wevers, boeren en landarbeiders, die deel uitmaakten van het milieu waarin hij toen leefde. In 1885 schilderde hij zijn eerste grote werk, getiteld De aardappeleters (1). Ook in dat werk bestond zijn palet hoofdzakelijk uit sombere aardetonen.In 1886 verhuisde hij naar Parijs waar hij de Franse impressionisten ontdekte, later trok hij naar het zuiden van Frankrijk en werd er beïnvloed door het sterkere zonlicht. Zijn werk werd helderder in kleuren en met behulp van gele oker en chroom, ontwikkelde hij een unieke, individuele stijl. Bijzonder wordt dan het opvallende gebruik van geel, het meest zichtbaar in zijn latere werken, zoals Korenveld met maaier en zon (2).Hoe kunnen we het geel palet Van Gogh verklaren? Er is veel gespeculeerd over de sterk opvallende gele kleur in Van Goghs schilderijen. Had hij soms last van xanthopsie, een aandoening die een tijdelijke afwijking van het kleurzicht geeft, waarin wit wordt gezien als een gelige kleur? Verscheidene medische aandoeningen kunnen een geel kleurzicht veroorzaken. De roodbruine filter van een nucleaire cataract geeft een vervorming van het kleurzicht zodat alles geliger wordt gezien. Van Gogh was nochtans te jong om reeds getroffen te zijn door cataract.Xanthopsie kan ook veroorzaakt worden door intoxicatie als gevolg van veelvuldig gebruik van geneesmiddelen. Van Gogh nam wel medicatie. In 1890 werd hij in Auverssur-Oise behandeld door dr. Paul-Ferdinand Gachet, specialist in de behandeling van melancholie. In die periode werd voor de ziekte waaraan Van Gogh leed (bipolaire stoornis), digitalis gebruikt. Een van de bijwerkingen van digitalis is juist xanthopsie.Het feit dat Van Gogh dr. Gachet in zijn zelfportret uitbeeldde met twee gele boeken naast het paarse geneeskrachtige vingerhoedskruid, waarvan digitalis wordt gewonnen, was voor sommigen het bewijs dat hij inderdaad digitalis als geneesmiddel zou hebben ontvangen.Maar het vingerhoedskruid in het schilderij was misschien alleen een attribuut van Gachet als arts (3). De voorgeschreven dosis digitalis was waarschijnlijk zeer laag want het is zeer onwaarschijnlijk dat dr. Gachet, die goed bekend was met de bijwerkingen van het product, een overdosis zou hebben voorgeschreven die xanthopsie kon veroorzaken.Daarbij komt nog dat Van Gogh, voorafgaand aan 1889, een voorkeur had voor gele kleuren zoals blijkt uit diverse schilderijen zoals zijn iconische zonnebloemen. Al deze argumenten sluiten digitalis als oorzaak voor zijn voorkeur voor geel, zo goed als uit. Om het te zeggen met de woorden van Paul Gauguin die in 1885 een aantal weken met Van Gogh leefde en werkte: "Ja, hij hield van geel, de goede Vincent, deze schilder uit Holland die mist verafschuwde en de zon nodig had. Het glimmende zonlicht bracht nieuw leven in zijn ziel." Van Gogh aanbad inderdaad de intensiteit en de contrasten van kleuren en werd ook sterk beïnvloed door de Japanse prentkunst die bekend staat om het gebruik van felle en contrasterende kleuren.Volgens een andere hypothese zou het overmatig drinken van absint, dat eveneens xanthopsie kan veroorzaken, Van Gogh hebben beïnvloed in zijn keuze van de gele kleuren. Echter, voordat een dergelijke intoxicatie de kleurgewaarwording kan aantasten, is men zo geïntoxiceerd dat schilderen zo goed als onmogelijk zou zijn. En schilderen deed Van Gogh!Van Goghs voorliefde voor hevige kleuren en zijn omhelzing voor geel blijken bijzonder ook voortdurend uit zijn brieven. De gele dominantie in zijn palet kan dus best verklaard worden vanuit een artistieke voorkeur zodat de diagnose van xanthopsie niet standhoudt.