In het bekende Rijksmuseum Boerhaave in Leiden kan u nog tot begin 2022 een interessante tentoonstelling bezoeken over de impact van epidemieën op onze samenleving.
...
Initieel hadden we het idee om een tentoonstelling te maken over ziekte X zoals de WHO een mogelijke toekomstige pandemie noemde, stelt conservatrice van Boerhaave, Mieneke te Hennepe. "Covid heeft ons echter ingehaald. Het is opmerkelijk hoe thema's die we wilden behandelen door corona plots heel relevant zijn geworden." Bij het betreden van de exporuimte word je meteen geconfronteerd met een videomontage annex beelden die nog fris in ons collectieve geheugen zitten, met name hoe de coronapandemie (en het nieuws erover!) zich vanuit Wuhan als een lopend vuurtje over de hele planeet (heeft) verspreid(t). Maar dat mag de zin voor historisch perspectief niet vertroebelen: een aanpalend paneel maakt duidelijk dat corona/covid-19 bijlange niet de meest dodelijke pandemie is geweest in de voorbije eeuwen: de pest, de pokken, de Spaanse griep en hiv/aids hebben wereldwijd (veel) meer slachtoffers gemaakt. "En dan is dit nog maar een greep uit de lange lijst van infectieziektes die regionaal en/of wereldwijd slachtoffers hebben gemaakt", geeft de conservatrice aan. Maar, en dat is verrassend, de rijke collectie van het museum, gewijd aan leven en werk van de Nederlandse arts, anatoom en botacnicus Herman Boerhaave, levert vandaag nog nuttige bouwstenen in de strijd tegen het coronavirus, zo klinkt het. "We tonen een beademingstoestel uit de jaren '60 dat toen gebruikt is voor poliopatiënten. Wetenschappers van de TU Delft hebben op basis daarvan een mechanisch beademings-apparaat nagebouwd dat nu in Mexico en Guatemala wordt gebruikt om covidpatiënten te beademen." "Het is ons meermaals overkomen bij de voorbereiding en opbouw van deze tentoonstelling", dixit mevrouw te Hennepe. "Thema's, die we wilden behandelen, werden door de coronarealiteit plots heel relevant. Denk maar aan quarantaine en lockdown, vaccinatieangsten die zijn komen bovendrijven of stigmatisering van groepen mensen." Bij onze noorderburen werden bijvoorbeeld mensen met Aziatische roots in het begin van deze coronapandemie gemeden, krijg ik te horen. Ook opvallend: een heleboel exponaten zijn helemaal niet zo oud. "In Nederland zijn we vaak bezig met de Gouden Eeuw. Hier proberen we ook 'vergeten' verhalen te vertellen uit de 19e en 20e eeuw, zoals foto's van Mekkabedevaarders die bij hun terugkeer in Nederlands Indië verplicht in quarantaine moesten, of het verhaal van de lockdown in Tilburg in 1951 toen daar haarden van de pokkenepidemie werden ontdekt. Of dit bord uit de 19e eeuw waarop te lezen valt dat enkel kinderen naar school mochten als ze een vaccinatiebewijs tegen koepokken konden voorleggen. Dat leidde toen al tot discussies: wat als een kind zijn 'pasje' verloor, en mag en kan de overheid ter zake tussenkomen?" In de catalogus vinden we nog zo'n voorbeeld. Hoezeer Leidse stadsbestuurders en medici eensgezind optraden toen de stad in 1866 geconfronteerd werd met een cholera-epidemie heerste bij de toenmalige bevolking heel veel scepsis over een evidence based-aanpak. Dat de overheid en beleidsmakers zich überhaupt bezig gingen houden met gezondheid in de brede zin van het woord (van riolering, huisvesting tot hygiëne en vaccinaties) vond niet meteen steun bij Kees met de pet - terwijl nochtans wetenschap en vaccinaties, ook vandaag, een mogelijke uitweg uit deze crisis kunnen bieden. "Net dat ontwrichtend effect van infectieziekten op een samenleving proberen we hier te duiden. Tegenover de stemmen van antivaxxers en complotdenkers en/of de stigmatiserende effecten van zulke pandemieën willen we ook uitingen van solidariteit en samenhorigheid, zoals gehaakte mondkapjes of een 3D-spatmasker, plaatsen. Want ondanks alle gelijkenissen tussen die gezondheidscrisissen, elke pandemie heeft toch weer een eigen en aparte dynamiek," besluit de conservatrice. Maar historisch besef in zulke crisissen kan nooit kwaad... Tot slot: als u voor deze gelegenheid naar Leiden afzakt, laat zeker de kans niet onbenut om eens rond te kuieren in deze universiteitsstad met zijn vele Belgische sporen. Hier hebben eertijds niet alleen Remert Dodoens, Justus Lipsius, Carolus Clusius, Simon Stevin en Christoffel Plantijn gewoond en gewerkt, ook tal van andere Zuid-Nederlanders hebben hun stempel gedrukt op en sporen nagelaten in deze stad. Maar dat is stof voor een ander boeiend verhaal...