De lange weg naar groepsimmuniteit

Begin december 2020 lanceerde gezondheidsmagazine Bodytalk een enquête via de websites van de nieuwsmagazines Knack en Le Vif. Bodytalk richt zich tot een algemeen publiek en is onderdeel van Roularta HealthCare. De vragenlijst peilt naar de bereidheid om zich tegen corona te laten vaccineren, het vertrouwen in de overheid, de berichtgeving over de coronacrisis en het geloof in een terugkeer naar 'het normale leven' van voor de pandemie. Ook werden de respondenten gepeild naar hun houding tegenover enkele complottheorieën. In totaal vulden 2.926 mensen de vragen- lijst in: 1.642 Franstaligen en 1.284 Nederlandstaligen, onder wie een 100-tal artsen en apothekers. Ongeveer evenveel vrouwelijke (49,3%) als mannelijke (50,7%) respondenten vulden de vragenlijsten in; 67% is minstens 55 jaar (net geen 4% was jonger dan 35 jaar); driekwart (76%) is hogeropgeleid (bachelor, master of master-na-master); één op drie respondenten is gepensioneerd. Maar liefst 73% van de respondenten volgt dagelijks het nieuws over corona in de reguliere media, bij de 65-plussers is dit zelfs 84%, terwijl één op vijf aangeeft het nieuws nog wel te volgen, maar niet meer dagelijks. Drie procent heeft het gehad met corona en volgt het nieuws niet meer. De jongere groep (-35) is het minst geïnteresseerd in coronanieuws. Het vertrouwen in de media is matig positief en krijgt een dikke 6 op 10 aan beide zijden van de taalgrens. De virologen boezemen meer vertrouwen in en halen gemiddeld 7,6 (in Franstalig België 7,3 en in Vlaanderen 8 op 10). Sociale media zijn daarentegen weinig populair: amper 7% volgt het nieuws via Facebook en Twitter. Zelfs de jongeren halen er hun neus voor op (slechts 8% van de groep jonger dan 35 jaar volgt het nieuws via de sociale media). Het vertrouwen in sociale media is dan ook erg laag: op een schaal van 1 tot 10 krijgen de social-mediaplatformen gemiddeld amper 3,9. Opvallende vaststelling: lager opgeleiden hebben meer vertrouwen in wat ze lezen op sociale media (5,2) dan hoger opgeleiden (3,3). Vlamingen hebben over het algemeen meer vertrouwen in de overheid, in de officiële cijfers van Sciensano en in wat de artsen vertellen over corona, dan de Franstaligen. Oudere respondenten hebben meer vertrouwen in officiële instanties dan jongere. De hoogst opgeleide respondenten (master na master) zijn de grootste fans van de officiële cijfers van Sciensano. Doemverhalen over het ontstaan van het coronavirus ("opgezet spel om de wereld te controleren") of over de vaccins ("Bill Gates laat een chip toevoegen") zijn niet besteed aan het merendeel van de respondenten. Opvallend toch wel dat degenen die erin geloven overwegend Franstaligen zijn: 3% van de Franstalige respondenten gelooft dat Bill Gates een chip laat toevoegen in de vaccins om de burgers te controleren, tegenover 2,2% bij de Vlamingen. Het zijn overwegend mensen met een lage opleiding (enkel middelbare school) die deze mythes voor waar aanzien. Algemeen is er duidelijk meer argwaan bezuiden de taalgrens: 28,2% van de Franstaligen is van oordeel dat coronavaccins vooral bedoeld zijn om de farmaceutische industrie te verrijken, tegenover 9,7% Vlamingen. Professor farmacologie Jean-Michel Dogné (Universiteit Namen en lid van de corona-taskforce) is niet verbaasd: "Franstalige burgers hebben van nature meer wantrouwen tegenover overheidsinstanties, ze leunen aan tegen Frankrijk en pikken op hoe men er daar over denkt."Frankrijk is overigens het land met de grootste antivaxbeweging in Europa (zie kader). Dat vaccins worden aangeprezen door politici, minister Vandenbroucke bijvoorbeeld, is volgens professor Dogné ook een doorn in het oog van de Franstaligen. Hij verzorgt bijna dagelijks webinars in Franstalig België voor zorgverleners, waaronder artsen en apothekers, om hen te overtuigen van het belang van de covidvaccins. "Burgers krijgen meer vertrouwen in vaccins wanneer hun arts of apotheker ze aanbeveelt", verzekert hij. Op de vraag of men zichzelf zou laten vaccineren antwoordt drie op de vier (75%) positief: 46% zeker, 29% waarschijnlijk wel. Opgesplitst volgens taalgebied, loopt het resultaat op tot 85% voor Vlaanderen tegenover 66,5% voor Franstalig België. Met deze percentages halen we in Vlaanderen vlotjes de 70%, noodzakelijk voor groepsimmuniteit, aan Franstalige kant is het een dubbeltje op zijn kant. Gelukkig vallen de resultaten gunstiger uit bij de oudere respondenten, die de grootste risicogroep vormen voor covid-19. Is de informatiecampagne dan overbodig? Uiteraard niet. "Mensen reageren emotioneel op de vaccinnieuws", stelt professor Pierre Van Damme (Centrum voor Evaluatie van Vaccinaties, Universiteit Antwerpen en eveneens lid van de corona-taskforce). "De coronavaccins bieden perspectief, een uitweg uit de crisis. Als er zich morgen ernstige nevenwerkingen voordoen, dan zal dit het vertrouwen meteen weer aantasten."U herinnert zich ongetwijfeld de Artsenkrant-enquête in september vorig jaar. Toen was er nog geen sprake van werkzame vaccins en twijfelde zelfs 33% van de 800 artsen om zich te laten vaccineren. Het perspectief verandert wanneer er covidvaccins voorhanden zijn die veilig én efficiënt blijken te zijn. Ook bij artsen. In de Bodytalk-enquête antwoordt 17% van de ondervraagden geen coronavaccin te willen krijgen (7,4% zeker niet en 9,3% waarschijnlijk niet). Zoals te verwachten, is de terughoudendheid groter bij Franstalige burgers: 22,4% wenst zich niet tegen covid te laten vacci- neren, tegenover 9,3% in Vlaanderen. De argwaan tegenover vaccins is een pak groter bezuiden de taalgrens, zoals dat ook al het geval was voor de coronacrisis. Hoewel er aanvankelijk toch enige achterdocht bestond voor de snelheid waarmee de eerste coronavaccins de fase 3-studies hadden afgerond, willen de respondenten toch liefst meteen (36%) of binnen de drie maanden (23%) gevaccineerd worden. Alweer met een groot verschil volgens taalrol. Voor Vlaanderen kan het niet snel genoeg gaan voor bijna de helft (47,4%), tegenover amper 27,8% voor de Franstalige respondenten. Vooral de oudere leeftijdsgroepen zitten te popelen. Van de groep die niet gevaccineerd wenst te worden, of nog twijfelt, geeft 64% aan dat het vaccin te snel ontwikkeld werd en mogelijk onvoldoende onderzocht werd, terwijl 62% ongerust is over mogelijke ernstige nevenwerkingen. Echte antivaxers vormen een kleine minderheid (< 3%) in deze enquête. Zelfs bij degenen die geloven in vaccins, is er enige aarzeling voor covidvaccins, omdat ze de veiligheid ervan in twijfel trekken. Tot slot is er nog een groep respondenten (8%) die het coronavirus helemaal niet als bedreiging ervaart: dat blijken vooral de jonge (< 44 jaar) respondenten te zijn. Zij moeten vooral overtuigd worden van het belang van groepsimmuniteit. Ondanks het optimisme en de gretigheid om zich te laten vaccineren, gelooft slechts 65% van de respondenten dat we met de coronavaccinatie zullen kunnen terugkeren naar 'het normale leven' van voor de pandemie. Een kwart (25%) gelooft dit niet en 10% twijfelt. Hoe hoger opgeleid, hoe positiever men de toekomst tegemoet ziet. Lager opgeleiden, die vaker zwaar getroffen worden door de crisis, zien het minder rooskleurig in.