In het voorjaar van 1915 is de dan 42-jarige Canadees John McCrae drie weken actief aan het front. Als arts bij de artilleriebrigade, die de noordelijke boog rond Ieper verdedigt, moet hij op de binnenkoer van Essex Farm beslissen of de gewonden voor verdere verzorging in aanmerking komen. Piet Chielens: "Na elke gasaanval komen ambulances aangereden. McCrae moet in die stroom gewonden triëren, wie kan geholpen worden en wie niet. Dat moet een verpletterende indruk hebben nagelaten, zou je denken."

Dat de arts zich als vrijwilliger heeft gemeld, ondanks zijn ervaring in Zuid-Afrika (hij was daar in 1902 voor de oorlog tegen de Boeren, EB) is een gevolg van zijn patriottisme en plichtsbesef. "Die zijn zo groot dat hij er opnieuw instapt."

Een situatieschets

De eerste regels van McCrae's gedicht zijn een perfecte situatieschets van aan het front, meent Piet Chielens. Het beeld is bevestigd door collega's. 'McCrae gebruikt alle elementen die hij ziet. Het is perfect denkbaar dat hij begin mei klaprozen heeft gezien of leeuweriken zag vliegen. En de begraafplaats was vlakbij. Met die treffende waarnemingen zet de auteur meteen de toon.'

Of de arts het gedicht heeft geschreven kort na de door hem begeleide uitvaart van een collega-wapenmakker dan wel enkele dagen later 'doet er eigenlijk niet toe. In de brieven aan zijn moeder maakt hij geen referentie naar het gedicht. Wel staat vast dat hij 'In Flanders fields' geschreven heeft als een soort eerbetoon aan een gevallen wapenmakker. McCrae, die altijd al een arts-dichter is geweest, was best fier op dat gedicht, want hij is het beginnen voorlezen aan kennissen. Die mensen uit zijn omgeving vonden dat het gedicht moest worden gepubliceerd.'

Impact

Als het gedicht op 8 december 1915 in het satirische blad Punch (anoniem) verschijnt, wordt het relatief snel opgepikt, in eerste instantie in de VS. Piet Chielens: "Je krijgt gedichten die bijna een antwoord zijn op wat McCrae schreef. Vooral de Amerikaanse Moira Michael ligt aan de basis van de traditie om de klaproos als herdenkingsbloem te gebruiken. Zij vond dat het dragen van John McCrae's bloem de beste manier was om het offer van de frontsoldaten in herinnering te houden. Zo waait de idee over naar Britse oudstrijdersverenigingen en ook elders in Europa." De klaproos is niet de enige herdenkingsbloem: Frankrijk huldigt de blauwe korenbloem, in België wordt het madeliefje naar voren geschoven.

Twee zijden

Na de aanvangsregels van 'In Flanders fields' verandert de toon in de volgende strofen. "Met We are the Dead spreekt hij voor de doden, en Take up our quarrel with the foe leest als een aanmaning om de offers die al gevallen zijn rond Ieper niet tevergeefs te laten zijn", klinkt het. "McCrae deelt de mening van het Engelse leger: Ieper is en blijft van ons en van hieruit zullen we doorgaan.' Maar net die laatste zin genereert een onbedoeld effect: gaandeweg wordt het gedicht gelezen als een oproep tot nieuwe rekruten en om te blijven vechten. Piet Chielens: 'Ik denk niet dat McCrae zich als een propagandist zag. Hij kon ook niet vermoeden dat hij zelf het einde van de oorlog niet zou halen. Zijn doodsoorzaak is een typisch voorbeeld van iemand die is blijven doorwerken voor zijn patiënten en die van uitputting gestorven is."

Er worden nochtans wel vragen gesteld bij de (on)zin van oorlog. "Tegenover McCrae heb ik het gedicht Dulce et decorum est van Wilfred Owen geplaatst. Die stelt, in 1917, ook na een gasaanval: Je gaat kinderen toch niet wijsmaken dat het zoet en eervol is om voor het vaderland te sterven? Die meerstemmigheid, het plichtsbesef versus de wreedheid van de oorlog, was er dus toen al. Max 'Deauville' Duwez, ook een arts, stelde het in In de modder van de Westhoek zo: Een burgerarts onderzoekt zijn patiënten, een legerarts niet. In de militaire geneeskunde heeft een ziekte een termijn om te evolueren, niet naar genezing, maar naar evacuatie (versta: opnieuw naar het slagveld, EB). McCrae is altijd een militaire arts gebleven."

Internationale weerklank

Als ik mijn gesprekspartner pols naar de waarde van McCrae's gedicht zegt hij het zo: "Het is een uiterst belangrijke getuigenis die één facet van de oorlog belicht. Vlamingen beseffen vaak nog onvoldoende de wereldwijde weerklank en impact van het begrip 'In Flanders fields'. Veel mensen hebben nooit geweten dat die Vlaamse velden in België liggen. In die zin is de naamkeuze voor ons museum heel bewust, net omwille van die internationale dimensie. Maar in die drie woorden zit ook de boodschap: wij hebben die gruwel meegemaakt en dat willen we nooit meer meemaken. Vanuit educatief oogpunt is dat een veel belangrijkere les."

Info

* Een nieuwe tijdelijke tentoonstelling To end all wars? Een bilan van de eerste wereldoorlog loopt tot 15/11/2019. www.inflandersfields.be

* John McCraesite en Essex Farm in Boezinge: www.wo1.be/nl/db-items/site-john-mccrae, McCrae ligt begraven in Wimereux: www.wegenvanherdenking-noordfrankrijk.com/themaroutes/de-kust-achterhoedebasis-voor-de-geallieerde-legers/wimereux-communal-cemetery.html

* Een recente publicatie Poppy: In Flanders Fields van John McCrae: 100 jaar na WO I: een gedicht van alle tijden, van Bart Debeer en Steven Slos, uitgegeven door Borgerhoff&Lambrigts) belicht het hele verhaal.

* Over de Brusselse arts Max Duwez leest u meer op www.maxdeauville.be

In het voorjaar van 1915 is de dan 42-jarige Canadees John McCrae drie weken actief aan het front. Als arts bij de artilleriebrigade, die de noordelijke boog rond Ieper verdedigt, moet hij op de binnenkoer van Essex Farm beslissen of de gewonden voor verdere verzorging in aanmerking komen. Piet Chielens: "Na elke gasaanval komen ambulances aangereden. McCrae moet in die stroom gewonden triëren, wie kan geholpen worden en wie niet. Dat moet een verpletterende indruk hebben nagelaten, zou je denken."Dat de arts zich als vrijwilliger heeft gemeld, ondanks zijn ervaring in Zuid-Afrika (hij was daar in 1902 voor de oorlog tegen de Boeren, EB) is een gevolg van zijn patriottisme en plichtsbesef. "Die zijn zo groot dat hij er opnieuw instapt."Een situatieschetsDe eerste regels van McCrae's gedicht zijn een perfecte situatieschets van aan het front, meent Piet Chielens. Het beeld is bevestigd door collega's. 'McCrae gebruikt alle elementen die hij ziet. Het is perfect denkbaar dat hij begin mei klaprozen heeft gezien of leeuweriken zag vliegen. En de begraafplaats was vlakbij. Met die treffende waarnemingen zet de auteur meteen de toon.' Of de arts het gedicht heeft geschreven kort na de door hem begeleide uitvaart van een collega-wapenmakker dan wel enkele dagen later 'doet er eigenlijk niet toe. In de brieven aan zijn moeder maakt hij geen referentie naar het gedicht. Wel staat vast dat hij 'In Flanders fields' geschreven heeft als een soort eerbetoon aan een gevallen wapenmakker. McCrae, die altijd al een arts-dichter is geweest, was best fier op dat gedicht, want hij is het beginnen voorlezen aan kennissen. Die mensen uit zijn omgeving vonden dat het gedicht moest worden gepubliceerd.'ImpactAls het gedicht op 8 december 1915 in het satirische blad Punch (anoniem) verschijnt, wordt het relatief snel opgepikt, in eerste instantie in de VS. Piet Chielens: "Je krijgt gedichten die bijna een antwoord zijn op wat McCrae schreef. Vooral de Amerikaanse Moira Michael ligt aan de basis van de traditie om de klaproos als herdenkingsbloem te gebruiken. Zij vond dat het dragen van John McCrae's bloem de beste manier was om het offer van de frontsoldaten in herinnering te houden. Zo waait de idee over naar Britse oudstrijdersverenigingen en ook elders in Europa." De klaproos is niet de enige herdenkingsbloem: Frankrijk huldigt de blauwe korenbloem, in België wordt het madeliefje naar voren geschoven. Twee zijdenNa de aanvangsregels van 'In Flanders fields' verandert de toon in de volgende strofen. "Met We are the Dead spreekt hij voor de doden, en Take up our quarrel with the foe leest als een aanmaning om de offers die al gevallen zijn rond Ieper niet tevergeefs te laten zijn", klinkt het. "McCrae deelt de mening van het Engelse leger: Ieper is en blijft van ons en van hieruit zullen we doorgaan.' Maar net die laatste zin genereert een onbedoeld effect: gaandeweg wordt het gedicht gelezen als een oproep tot nieuwe rekruten en om te blijven vechten. Piet Chielens: 'Ik denk niet dat McCrae zich als een propagandist zag. Hij kon ook niet vermoeden dat hij zelf het einde van de oorlog niet zou halen. Zijn doodsoorzaak is een typisch voorbeeld van iemand die is blijven doorwerken voor zijn patiënten en die van uitputting gestorven is." Er worden nochtans wel vragen gesteld bij de (on)zin van oorlog. "Tegenover McCrae heb ik het gedicht Dulce et decorum est van Wilfred Owen geplaatst. Die stelt, in 1917, ook na een gasaanval: Je gaat kinderen toch niet wijsmaken dat het zoet en eervol is om voor het vaderland te sterven? Die meerstemmigheid, het plichtsbesef versus de wreedheid van de oorlog, was er dus toen al. Max 'Deauville' Duwez, ook een arts, stelde het in In de modder van de Westhoek zo: Een burgerarts onderzoekt zijn patiënten, een legerarts niet. In de militaire geneeskunde heeft een ziekte een termijn om te evolueren, niet naar genezing, maar naar evacuatie (versta: opnieuw naar het slagveld, EB). McCrae is altijd een militaire arts gebleven." Internationale weerklankAls ik mijn gesprekspartner pols naar de waarde van McCrae's gedicht zegt hij het zo: "Het is een uiterst belangrijke getuigenis die één facet van de oorlog belicht. Vlamingen beseffen vaak nog onvoldoende de wereldwijde weerklank en impact van het begrip 'In Flanders fields'. Veel mensen hebben nooit geweten dat die Vlaamse velden in België liggen. In die zin is de naamkeuze voor ons museum heel bewust, net omwille van die internationale dimensie. Maar in die drie woorden zit ook de boodschap: wij hebben die gruwel meegemaakt en dat willen we nooit meer meemaken. Vanuit educatief oogpunt is dat een veel belangrijkere les."Info* Een nieuwe tijdelijke tentoonstelling To end all wars? Een bilan van de eerste wereldoorlog loopt tot 15/11/2019. www.inflandersfields.be* John McCraesite en Essex Farm in Boezinge: www.wo1.be/nl/db-items/site-john-mccrae, McCrae ligt begraven in Wimereux: www.wegenvanherdenking-noordfrankrijk.com/themaroutes/de-kust-achterhoedebasis-voor-de-geallieerde-legers/wimereux-communal-cemetery.html * Een recente publicatie Poppy: In Flanders Fields van John McCrae: 100 jaar na WO I: een gedicht van alle tijden, van Bart Debeer en Steven Slos, uitgegeven door Borgerhoff&Lambrigts) belicht het hele verhaal.* Over de Brusselse arts Max Duwez leest u meer op www.maxdeauville.be