De huidige epidemie raakt ons allen en wijzigt bruusk en radicaal onze dagelijkse bezigheden en levensstijl.
Epidemieën en besmettelijke ziekten zijn van alle tijden en hebben het verloop van heel wat oorlogen en onze geschiedenis in het algemeen sterk beïnvloed. Ze hebben in de loop der eeuwen honderden miljoenen levens opgeëist: 30 tot 50 miljoen als gevolg van de pest van Justinianus in de 6de eeuw, 200 miljoen pestlijders in de 14de eeuw, 56 miljoen overlijdens door pokken in de 16de eeuw, 40 tot 50 miljoen slachtoffers van de zogenaamde 'Spaanse griep' na de Eerste Wereldoorlog. In 1957-1958, heeft de Aziatische griep meer dan 1 miljoen levens geëist. Hetzelfde geldt voor de griep van Hongkong op het einde van de jaren zestig. Aids is op epidemiologisch vlak niet te vergelijken met andere infectieziekten, maar heeft tot op heden toch ook 25 tot 35 miljoen slachtoffers gemaakt.
Vergeleken met die indrukwekkende cijfers, en rekening houdend met de toenmalige wereldbevolking die veel minder groot was dan nu, is het huidige aantal overlijdens als gevolg van de Covid-19-epidemie vrij laag. Momenteel spreekt men van enkele tientallen duizenden doden, en dat kan wellicht tot maximaal enkele honderden duizenden oplopen.
Niettemin zijn de economische, sociale en psychologische gevolgen uitzonderlijk groot en in de recente geschiedenis zonder weerga. Het nieuwe virus is erin geslaagd om de economische en commerciële activiteit van onze planeet te verlammen, heeft de beurswaarden met een kwart doen dalen, het toerisme tot nul herleid en hele bevolkingsgroepen technisch werkloos gemaakt.
Maar hoe onderscheidt de huidige epidemie zich van andere sanitaire gesels die de mensheid in het verleden heeft meegemaakt? En waarom worden mensen nu verplicht om thuis te blijven en worden de meeste economische en sociale activiteiten stilgelegd? Deze epidemie verschilt inderdaad van de vorige, en dit om verschillende redenen:
- De fenomenale snelheid waarmee de besmetting de wereld is rondgegaan, een gevolg van onze huidige mobiliteit en van het grote aantal intercontinentale vluchten, om toeristische of professionele redenen. Dat was uiteraard niet het geval toen men zich nog met de koets of zeilboot verplaatste.
- De kenmerken van de ziekte zelf, die bij ernstige verwikkelingen het ademhalingsstelsel aantast, met risico op zuurstofnood en overlijden door asfyxie. Van zodra deze onrustwekkende en levensbedreigende symptomen optreden, haasten de patiënten zich naar de dienst spoedgevallen om desgevallend op intensieve zorgen terecht te komen en kunstmatig te worden beademd. Een situatie die zowel de ziekenhuizen als de zorgverstrekkers onder druk zet. Zij kunnen deze toeloop van ernstig zieke patiënten nog amper aan en lopen daarbij het risico zelf besmet te worden.
Dit was natuurlijk niet het geval bij de vorige epidemieën, aangezien de toenmalig beschikbare technische en medische middelen helemaal niet te vergelijken waren met de huidige behandelingsmogelijkheden. Meestal overleden de patiënten thuis, in het bijzijn van hun naaste familieleden, en niet op een dienst intensieve zorgverlening, waar ze enkel door gemaskerde zorgverleners zijn omringd.
De verplichting om zoveel mogelijk thuis te blijven heeft trouwens als belangrijkste doelstelling niet de uitroeiing van de ziekte, wat momenteel nog onmogelijk blijkt, maar de verspreiding van de besmetting in de tijd, waardoor de epidemie vermoedelijk ook langer zal duren. Deze spreiding moet een oververzadiging van de ziekenhuizen voorkomen, aangezien hun beddenbestand en technische voorzieningen uiteraard beperkt zijn.
- Het virus treft hoofdzakelijk mensen op leeffijd, die daarenboven ook al vaak verzwakt zijn door andere ziekten of handicaps. Aangezien de gemiddelde leeftijd en levensverwachting van onze bevolking duidelijk hoger zijn dan in het verleden (we hebben op honderd jaar tijd gemiddeld meer dan 30 levensjaren gewonnen!), is het aantal senioren en gehandicapten logischerwijze ook veel groter geworden, en is het aantal slachtoffers van het virus ook hoger. Voor een bioloog gaat het hier over een natuurlijke selectie. Gelukkig blijken kinderen en adolescenten grotendeels door deze epidemie gespaard te worden. Wanneer zij door het virus zijn aangetast blijven de symptomen meestal beperkt tot een klassieke griep en kunnen ze meteen antilichamen vormen.
Economische en sociale gevolgen
Naast de gezondheidsproblemen zijn en zullen de economische en sociale gevolgen nog belangrijker zijn. Ze zullen maanden en wellicht zelfs jaren na de huidige crisis nog voelbaar zijn. Men kan zich de vraag stellen of het 'huisarrest' dat ons door de overheid wordt opgelegd uiteindelijk niet meer negatieve dan positieve effecten zal hebben. Is het sop de kool wel waard?
Een groot deel van de actieve bevolking tot technische werkloosheid verplichten, en wellicht op termijn in ernstige financiële moeilijkheden brengen, het budgettaire evenwicht van onze overheidsinstellingen nog meer doen wankelen? De bevolking verplichten om zo veel mogelijk thuis te blijven en hun elke sociale activiteit ontzeggen (buiten de contacten per telefoon of internet), die nochtans essentieel zijn voor een gezond mentaal evenwicht? De scholen sluiten en de leerlingen een bijna volledig trimester onderwijs en praktische oefeningen ontzeggen? Noodzakelijke maar minder urgente medische en heelkundige zorgen verdagen, dat alles om het aantal overlijdens en virale besmettingen te verminderen, wetende dat deze epidemie slechts enkele maanden zal duren (zoals alle epidemies met griepvirussen), is dat eigenlijk wel verantwoord?
Ik stel me de vraag. Telkenjare vallen er ook duizenden slachtoffers als gevolg van een 'normale' griepepidemie, zonder dat men daarom de economie platlegt en elke sociale activiteit verbiedt.
Ik stel vast dat de grote meerderheid van onze medeburgers de door de overheid opgelegde beperkingen aanvaardt en heel plichtsbewust toepast. Dat bewijst hoe belangrijk de gezondheid, en dus ook de vrees voor ziekte en dood, in onze maatschappij verankerd zijn. Dat heeft wellicht deels te maken met het feit dat sinds enkele decennia ons geloof in een gelukzalig hiernamaals sterk is verminderd. De gezondheid is onze hoofdprioriteit geworden, die alle andere aspecten van ons leven overstijgt en waarvoor we blijkbaar bereid zijn om vele offers te brengen.
Ziekte en dood worden niet meer klakkeloos aanvaard en wanneer ze ons bedreigen, hopen we dat de geneeskunde ons wel zal redden. We geloven dat de steeds efficiëntere maar alsmaar duurder wordende technische middelen ons hoe dan ook uit de nood zullen helpen. Maar tot welke offers zijn we daartoe bereid?
Nadenken over essentiële en existentiële thema's
Uiteindelijk zijn er aan deze epidemie ook positieve kanten. Ze laat ons toe wat meer na te denken over een aantal essentiële en existentiële onderwerpen. Misschien worden we er zelfs een beetje wijzer van. Ze leert ons vooral hoe kwetsbaar we zijn, dat we ondanks ons vernuft de natuurlijke verschijnselen helemaal niet beheersen, dat een simpel virus met enkele DNA-codes alles in vraag stelt en ons diets maakt hoe broos we wel zijn, dat onze overleving aan een draadje hangt. We maken deel uit van een groot geheel en moeten ons gedrag en gewoontes wellicht beter aanpassen aan de wetmatigheden van Moeder Natuur.
Dankzij de huidige crisis (her)ontdekken we ook enkele essentiële waarden: het belang van menselijke relaties, van solidariteit, van vriendschap en samenhorigheid. We kunnen willens nillens gedurende enkele weken tot rust komen en onze drukke agenda even aan de kant laten.
We kunnen er dan maar best maximaal van genieten, in de hoop dat dit duivelse virus even snel verdwijnt als hij is opgedoken.