Ethiek is overal

Mensen worden ziek, lijden en overlijden. Dat weten we. Geneeskunde boekt vooruitgang. Het is evident. Onze gezondheidszorg moet veel meer inzetten op preventie, op het gezond houden van mensen. Niemand die het tegenspreekt. De vergrijzing doet het aantal mensen met multiple chronische aandoeningen toenemen. Daar moet ons systeem zich natuurlijk tegen wapenen. Het belet niet dat iedereen ooit ziek wordt, acuut zorg nodig heeft en sterft. Acute zorgverlening is op een bepaald moment onontbeerlijk. Het anders laten uitschijnen, is intellectueel oneerlijk. Wat uiteraard niet belet dat er meer aandacht nodig is voor pijnbestrijding, palliatieve zorg en levenseindebeslissingen. Met respect voor de patiënt. Wat moeten we dan met zinnen zoals "Sinds onze geboorte onderhoudt en versterkt het gezondheidssysteem het gevoel dat ons leven nooit een einde zal nemen. Wie ziek is, wordt in principe door de geneeskunde genezen". Klopt dat wel? Uit het boek 'Mensenmaat' van CM-voorzitter Luc Van Gorp. Of nog: "De dokter is God geworden en de ziekenhuizen zijn de nieuwe kathedralen." Is dat zo? Patiënten gedragen zich soms onwennig bij een arts, dat heet het wittejassensyndroom. En alle technologie en hulpmiddelen ten spijt, voelen velen zich vaak een nummer in een groot ziekenhuis. Is een ziekenhuis daarom een kathedraal? Of een arts God? Een beetje meer bescheidenheid en wat minder stelligheid zou dit boek ten goede komen. Zeker van de topman van een organisatie die nog steeds een enorme machtsfactor vormt en niet aarzelt daarvan gebruik te maken. De mensenmaat is dan ver zoek. "We hebben de voorbije weken vele afspraken gehad in dit grote ziekenhuis, maar we hebben weinig zorg ontmoet." Dit citaat van ouders na een traject van prenatale diagnostiek typeert het boek 'Kwetsbare Waardigheid' van hoogleraar medische ethiek en hoofd van het Centrum voor Biomedische Ethiek en Recht van KU Leuven Chris Gastmans. Het raakt meteen de kern van de problematiek: warmmenselijke zorgomkadering moet het fundament zijn voor mensen in kwetsbare situaties. Dat is het uitgangspunt - of zou het moeten zijn - en dat is het te weinig. Dit is geen gemakkelijk boek, het stelt vele lastige vragen. Gastmans staat stil bij kwesties waarmee mensen concreet worstelen. Hij reikt concrete oriëntaties aan voor het maken van weloverwogen keuzes in verband met prenatale diagnostiek, abortus, vroeggeboorte, euthanasie, seksualiteit bij ouderen en levensmoeheid. De auteur kletst daarbij niet uit zijn nek maar gaat rationeel-methodisch te werk. Zijn visie houdt het midden tussen een relativistische laisser-faire enerzijds en een principiële rigiditeit anderzijds. Met kennis van het medisch en zorginstrumentarium, ethische waarden en principes en toegepast op concrete casussen van patiënten, hulpverleners, familie... Deze systematische, onderbouwde aanpak verdient alle lof. Een aanrader. "Wie goed kijkt, beseft dat het gebouw aan een grondige vernieuwing toe is. Binnen individuele afdelingen van de gezondheidszorg is de weerstand tegen verandering echter vaak groot. Omwille van particulier belang versus algemeen belang. Omwille van een gunstige financiële context die dreigt te veranderen. Omwille van jobinhoud die dreigt te veranderen. Omwille van de angst voor technologie. Omwille van de angst voor machtsverlies." Aldus het voorwoord van Peter De Keyzer in het boek 'Levensbelangrijk'. Daarin spreekt Geert Wellens, onder meer beheerder in het Heilig Hart Ziekenhuis in Lier, met tien opiniemakers over de toekomst van onze gezondheidszorg. De problemen zijn tot in den treure aangekaart: vergrijzing en de daarmee gepaard gaande toevloed aan chronische patiënten, medische technologie, digitalisering... Het zet onze gezondheidszorg onder druk. Er gaat te weinig geld en aandacht naar preventie, het financieringssysteem legt foute klemtonen. Deze en andere aspecten komen ruimschoots aan bod in de bijdragen van de verschillende experten: Lieven Annemans, Peter Degadt, Rudy Maertens, Leo Neels, Marc Noppen en anderen. De keuze van de gesprekspartners is enigszins gekleurd maar ze hebben wat te vertellen. Dit is dus een interessant boek. Twee bemerkingen. Vooreerst vormt geneeskunde nog steeds de kernactiviteit van de gezondheidszorg. Het had dan ook niet misstaan om een dokter die dagelijks met beide voeten in de modder staat aan het woord te laten. Daarnaast blijft de unieke relatie tussen zorgverlener en patiënt wel essentieel. Vandaag in een groepspraktijk gezondheidsproblemen moeten uitleggen aan huisarts X en morgen aan huisarts Y... Neen, dank u. En informatisering en digitalisering doet de anonimiteit van onze steeds groter wordende ziekenhuizen alleen maar toenemen. Dat valt te betreuren. Waar is de tijd waarin ziekenhuizen nog 'gast'huizen waren?