De wonderlijke vondst van een schets voor Vesalius' Fabrica

We nemen u meteen mee naar Milaan, meer bepaald naar de Via Santa Marta, waar de jonge Mattia R. Caiati, netjes in het pak, ons met Italiaanse parlando hartelijk welkom heet in de Galleria Caiati Old Masters. Samen met zijn vader Roberto leidt hij de familiegalerie die in 1950 werd opgericht. Toen de galerie vorig jaar verhuisde naar het mooie pand in het hartje van de stad, opende ze met een tentoonstelling waarop één (1) werk te zien was - "una sola opera (ma di grande caratura)", schreef het toonaangevende Arttribune. Dat éne werk, amper 317x193 mm groot, was De Filosoof - toegeschreven aan Jan Steven van Calcar, oftewel Giovanni da Calcar - een tot nog toe onbekende voorbereidende schets voor de beroemde tekening in Vesalius' opus magnum De humani corporis fabrica libri septem. Tot hiertoe waren slechts 3 voorbereidende schetsen van Jan van Calcar voor de Fabrica boven water gekomen. "Caiati Old Masters werd in de jaren 50 opgericht door een oom van mijn grootvader, Lino Caiati, en was aanvankelijk gespecialiseerd in de restauratie en verkoop van antieke meubelen", vertelt Mattia Caiati. "Het was mijn vader die de overstap maakte naar de schilderkunst van Old Masters, voornamelijk van de 16de tot de 19de eeuw waar vandaag nog onze focus ligt, al nemen er nu ook sculpturen en tekeningen bij. Het is een echte familiezaak sedert 70 jaar en we zijn trots op onze nieuwe locatie in het historisch centrum, op vijf minuten stappen van de Duomo van Milaan." Welke type van cliënteel bereiken jullie met de nieuwe galerie?We werken vooral met een internationaal cliënteel, zowel musea als privé-collectioneurs. We nemen deel aan grote internationale beurzen (Brafa in Brussel, Masterpiece London, Biennale Internazionale dell' Antiquario di Firenze, n.v.d.r.) en organiseren zelf events in de galerie, al lijkt dat nu met de coronapandemie, een eeuwigheid geleden. Als u er één topwerk uit de galerie zou mogen uitkiezen, wat kiest u dan?( wikt zijn woorden) Geen gemakkelijke keuze. Maar ik denk dat ik toch de meeste voeling heb met een portret van Giandomenico Tiepolo dat mijn vader verkocht heeft aan een Italiaanse verzamelaar. A once-in-a-lifetime masterpiece! Hebt u in het verleden ook medische kunstwerken in de aanbieding gehad?Om eerlijk te zijn, niet echt. We houden wel van ' strange and striking objects'. Een van onze favoriete kunstenaars is Joseph Heintz de Jongere, een Duitse schilder die in Venetië werkte en zijn hele loopbaan skeletten, schedels en monsters schilderde. Ja, we waren meteen verkocht toen we zijn werk ontdekten. Hoe bent u op het spoor gekomen van de 'De Filosoof' en was het bekend dat het een tekening van Calcar zou kunnen zijn? Laat ons zeggen dat het een blind toeval was. Bij een bezoek aan enkele belangrijke klanten in het zuiden van Duitsland, viel mijn oog toevallig op dit werk. Het was anoniem, de kunstenaar was niet gekend. Wat was uw eerste gevoel toen u de tekening in uw hand nam?Ik was meteen gebiologeerd door het werk. Ik dacht dat het om een tekening ging of een kopie ervan van de Florentijnse kunstenaar Alessandro Allori. Ik nam meteen contact met een prominente specialiste, signora Maria Cecilia Fabbri, die het werk onderzocht. Wat bleek uit haar onderzoek: het was geen kopie van Allori, maar het zou wel eens een heel zeldzame voorbereidende schets kunnen zijn van ' Il Filosofo, een van de meest iconische prenten uit de Fabrica van Vesalio!Kende u Vesalius en was u vertrouwd met de tekeningen van de Fabrica?Ik kende Vesalio, ik wist wie hij was, maar ik was geen expert. Het is dankzij Maria Cecilia Fabbri dat we de link hebben gelegd. Vervolgens ben ik me gaan verdiepen in het werk van Vesalius-specialisten als Kemp, O'Malley, Dacos en uw landgenoot, professor Van Hee. Zo kwam ik tot de conclusie dat het werk wel eens zou kunnen zijn wat ik hoopte. Het werk van Martin Kemp, ' A Drawing for the Fabrica; and some thoughts upon the Vesalius Muscle-Men' heeft me bijzonder geïnspireerd. Daarin levert hij het bewijs dat een aantal tekeningen uit het Hunterian Museum in Glasgow door Saunders en O'Malley ten onrechte als voorbereidende schetsen voor de Fabrica van Vesalius werden beschouwd. De sleutel van zijn redenering lag bij de letters die verwijzen naar de tekst op de schets en later herschikt waren als om de indruk te wekken dat Vesalius ze had laten veranderen. De tekeningen bleken kopieën te zijn en geen voorbereidende schetsen, wat uiteraard een slok op de borrel scheelt. Ook bij de tekening die wij in bezit hebben, zijn de letters herschikt. Vandaar dat ik een middel zocht om de samenstelling van de sporen van het sanguinepenseel zowel op de tekening van het skelet als op de letters te vergelijken. Ik moest een middel vinden om zeker te zijn dat niemand dezelfde tegenargumenten zou kunnen aanwenden als Kemp aanbracht tegen de tekeningen uit het Hunterian Museum. Hoe is dat onderzoek uiteindelijk verlopen?In het Consiglio Nazionale delle Ricerche in Pisa hebben we aantal niet-destructieve tests laten uitvoeren. We hebben specifiek gevraagd om de samenstelling van de sporen van het sanguinepenseel, zowel op het skelet als op de letters te vergelijken. BINGO! De samenstelling vertoonde een perfecte match, waardoor we met zekerheid kunnen stellen dat het skelet en de letters in hetzelfde jaar werden getekend en naar alle waarschijnlijkheid met hetzelfde penseel. Het werk zou volgens onderzoek vervaardigd zijn in 1540, dat is 3 jaar voor de eerste druk van de Fabrica. Perfect! Ik moet toegeven: ik was bloednerveus toen ik zat te wachten op de uitslag van de tests. Maar de beste manier om de authenticiteit van een kunstwerk te bewijzen, zo denk ik toch, is te trachten het tegendeel te bewijzen ... en te falen. You love to fail, in that sense! ( lacht). Wat zijn uw verdere plannen met de Calcar-schets? Tentoonstellen op exposities, in musea? Het zou geweldig zijn als we het kunstwerk zouden kunnen zien in België, het geboorteland van Vesalius. De coronapandemie heeft natuurlijk roet in het eten gegooid. Een belangrijk Amerikaans museum wou de prent in bruikleen hebben voor een tentoonstelling, maar in deze tijd vallen alle plannen in het water. Natuurlijk zou ik de de tekening graag in België tonen. Ik ben een en al oor als een instelling de vraag zou stellen. Caiati Old Masters is een commerciële galerie. Is de tekening te koop? Zo ja, wat is de vraagprijs?De tekening van Jan Steven van Calcar is inderdaad te koop. En ik zou ze heel graag verkopen aan een museum zodat iedereen in staat is om het werk te bewonderen en te bestuderen. De vraagprijs? Die ligt in de buurt van een half miljoen euro.