Alle landen wereldwijd staan voor de grote uitdaging om hun bevolking te beschermen, onder meer op vlak van gezondheid. Sociale bescherming in de gezondheidszorg (social health protection) is een manier om die bescherming te verzekeren. Vaak wordt aangenomen dat sociale gezondheidsbescherming alleen haalbaar is in landen met voldoende financiële middelen, een stabiele regering en een kwalitatieve zorgverlening.
Er zijn echter verschillende initiatieven over de hele wereld die aantonen dat sociale gezondheidsbescherming ook haalbare kaart is voor landen met lagere inkomens.
Toegang tot gezondheidszorg wordt internationaal erkend als een mensenrecht. Universele dekking van de gezondheidszorg en sociale gezondheidsbescherming leveren een aanzienlijke bijdrage in de strijd tegen ongelijkheden. Ze versterken de sociale stabiliteit en de sociale rechtvaardigheid.
Daarom heeft het Belgisch ontwikkelingsagentschap de afgelopen vijf jaar talrijke projecten uitgevoerd rond sociale gezondheidsbescherming in onder meer Senegal, Mauritanië, Guinee, Burkina Faso, Burundi, en DR Congo. In alle landen waar Enabel in de gezondheidszorg actief is, vormt de ongelijke toegang tot zorg en diensten een nationaal probleem.
Sociale gezondheidsbescherming vergt aanzienlijke financiële inspanningen van de overheid maar het is een kosteneffectieve investering met een reëel effect op de volksgezondheid. Door de verstrekte zorg wordt de bevolking immers productiever. De zorg heeft bovendien een gunstig effect op de geloofwaardigheid van een overheid: ze beschermt haar burgers en draagt zo bij tot de versterking van de democratie, rechtvaardigheid en sociale stabiliteit.
In Senegal nam de overheid zich in 2012 voor om een ziekteverzekering voor de hele bevolking in te voeren. De Belgische ontwikkelingssamenwerking heeft gedurende vijf jaar technische en strategische steun verleend. Samen zijn we erin geslaagd een ziekteverzekeringsstelsel op te zetten dat tot 95 % van de patiënten beschermt tegen zogenaamde 'catastrofale' uitgaven. Dat zijn ziektekosten die individuen en hele gezinnen in de armoede duwen.
Voor gezinnen in extreme armoede subsidieert de Senegalese staat 100 % van hun bijdragen. Daardoor hebben zij precies dezelfde rechten als meer welgestelde gezinnen. Momenteel functioneert dit systeem autonoom (zonder externe steun).
Het is weliswaar verre van een alomvattend ziekteverzekeringssysteem dat alle medische risico's dekt. Toch kunnen we stellen dat 350.000 burgers duurzaam zijn beschermd tegen de belangrijkste ziekten en wordt elk jaar voorkomen dat 10.500 mensen in extreme armoede belanden door gezondheidsuitgaven. Senegal beschikt nu over een solide model voor sociale bescherming in de gezondheidszorg, en tracht dit geleidelijk in andere delen van het land in te voeren.
Maar een land kan op vijf jaar tijd onmogelijk een nationaal systeem voor sociale gezondheidsbescherming opzetten. Daarom is een consequent politiek engagement op middellange termijn nodig, maar ook een technische en strategische visie om het systeem geleidelijk geografisch in te voeren.
De context van een land bepaalt in grote mate het potentieel en het functioneren van de sociale gezondheidsbescherming, gekoppeld aan het zorgaanbod. Om sociale gezondheidsbescherming op te zetten in een land, is het essentieel dat er idealiter gelijktijdig wordt ingezet op zowel het opzetten van sociale gezondheidsmechanismen, als actie ondernemen voor een kwaliteitsvol zorgaanbod en te werken aan de lokale contextuele voorwaarden die het tot stand brengen vergemakkelijken. Dat zijn bijvoorbeeld bestuur, participatie van de gemeenschap en duurzame financiering van het hele systeem.
In Mauritanië is de gezondheidszorg zeer slecht ontwikkeld en weinig gedecentraliseerd. Het systeem is vooral gericht op ziekenhuiszorg en verwaarloosde de eerstelijnszorg. Nochtans is het dat laatste dat dicht bij een arme bevolking staat, zowel in de stad als op het platteland. De regering doet inspanningen om sociale gezondheidsbescherming op te zetten via een universele ziekteverzekering.
De inspanningen worden echter gehinderd door institutionele zwakte en het ontbreken van relatief goedkope zorgcentra dicht bij de bevolking die er het meest behoefte aan heeft. De Mauritaanse regering zet zich in om deze situatie aan te pakken, maar dat vergt tijd, financiële middelen en gekwalificeerd personeel.
Niger heeft recht op volledige financiële en technische steun
Vandaag is het Niger dat de ambitie heeft om de sociale bescherming in de gezondheidszorg op zijn hele grondgebied in te voeren. Over dit onderwerp wordt in Niamey een conferentie gehouden, georganiseerd door België en partners, het IAO, WHO en het Nigerese ministerie van Volksgezondheid. Die wordt bijgewoond door meer dan 300 deelnemers uit verschillende landen waar de Belgische ontwikkelingssamenwerking actief is.
Het doel is om de verschillende politieke en technische dimensies en de voorwaarden voor de uitvoering ervan te bespreken. Uitwisseling tussen 'peers' is van cruciaal belang voor de succesvolle verankering van het concept in een land met een grote geografische uitdaging. De bevolking is er namelijk verspreid over een uitgestrekt grondgebied. In sommige gebieden blijft de toegang tot de gezondheidszorg zeer moeilijk, ondanks alle inspanningen van de Nigerese regering. Het doel van de conferentie is ook om van anderen te leren, goede praktijken uit te wisselen en een duidelijke en gedeelde visie te ontwikkelen om dit systeem - dat het leven van iedereen zal verbeteren - beter te implementeren.
Alleen de staat kan zorgen voor sociale bescherming voor iedereen, waarbij rechtvaardigheid en solidariteit bestaat tussen alle inwoners. Zonder de inzet van de staat is het plan gedoemd te mislukken. Maar politieke wil alleen zal niet volstaan. De Nigerese regering zal het hele arsenaal aan wet- en regelgeving inzake sociale bescherming moeten invoeren, zo niet is het systeem gedoemd te mislukken. De financiële inspanningen die de staat zal moeten leveren zijn ook verre van vanzelfsprekend voor een land met een laag inkomen zoals Niger.
Wij zijn van mening dat Niger recht heeft op volledige financiële en technische steun. Alleen op die manier kan de Nigerese Staat de vele uitdagingen overwinnen die onvermijdelijk ontstaan bij een grote hervormingsinspanning om gerechtigheid voor de hele bevolking tot stand te brengen. De internationale gemeenschap staat dus voor haar eigen uitdaging.