'Je bent niet alleen arts, je bent ook mens'

De aandachtige lezer zal Elke Van Renterghem herkennen als de arts-fotograaf die een reportage maakte van/tijdens de drukste coronaweken op de spoeddienst van 'haar' ziekenhuis AZ Sint-Lucas Gent (zie Artsenkrant nr. 2435). "Tijdens de coronacrisis speelden en spelen de spoeddiensten een belangrijke rol. Bijna 100 procent van de patiënten die opgenomen worden en later mogelijk overlijden in het ziekenhuis, zijn op een of ander moment via de spoed gepasseerd. Dat is een bijzonder gevoel. Ik wilde de drukte vereeuwigen, de beschermingsmaatregelen, de 'verpakking' die mijn collega's en ik moesten aantrekken, de inzet van al het personeel - van zorgverleners tot de mensen van de administratie, logistiek, de poetsdienst, ... , maar ook de angst en de vermoeidheid die er soms heerste." Als u één foto mag uitkiezen die de drukste coronamaanden typeert op spoed, welk beeld zou u dan kiezen?(snel) Dan zou ik het beeld kiezen waarbij ik door de opening van een tent (waarin de covidpatiënten werden opgevangen, nvdr), een tafereel vastleg in een andere tent. Alle 'franjes' van de zorg zijn eraf. Er is gewoon... een tent, de patiënt op een bed, een monitor, en de arts met een masker. That's it. Dat de foto genomen is vanop afstand, moet de afstand benadrukken die in deze periode ergens ook in de zorgverlening geslopen is. Voor mijn fotoreportage heb ik slechts weinig patiënten gefotografeerd, maar de algemene indruk die ik overhield bij het bekijken van mijn foto's, is hoe eenzaam patiënten waren - al vanaf het moment dat ze op spoed opgenomen werden. Wat opviel echter, was dat niemand reclameerde. Ook al was het voor patiënten een zeer bevreemdende situatie. In de beginfase kon het tot vijf à zes uur duren voor het resultaat van hun test bekend was, al die tijd moesten ze alleen doorbrengen op spoed, bang afwachtend wat het verdict en de volgende stap zou zijn. Dat was wellicht anders dan anders: stilte op spoed.Er heerste een sereniteit die wij niet gewoon waren. Voor de patiënten moet het niet makkelijk geweest zijn, geen begeleiders of bezoekers. Nu is per persoon één begeleider toegelaten. Als er vermoeden van corona is, mag er niemand bij. Dat zijn de regels. Maar je bent niet alleen arts, je bent ook mens. Ik realiseerde me maar al te goed dat het misschien niet helemaal zo hoorde, maar op een gegeven moment heb ik de beslissing genomen om de kleindochter van een patiënte mee in de tent te laten om te tolken. Het ging om een hoog bejaarde dame van Turkse afkomst met een zware medische voorgeschiedenis. Ze was erg ziek, maar sprak geen woord Nederlands. Enerzijds hadden we informatie nodig, voor onze anamnese. Anderzijds wil je de patiënte en de familie de nodige informatie kunnen geven. Haar toestand was namelijk zeer ernstig, het kon wel eens slecht aflopen... Mensen moeten zich daarop kunnen voorbereiden. U heeft 17 jaar ervaring als spoedarts. En hebt dus wel het al het een en ander zien passeren op de spoeddienst. Wat is u de afgelopen maanden bijgebleven?Twee dingen. Natuurlijk hebben we veel oudere mensen de revue zien passeren, maar op een gegeven moment kwam voor ons het besef dat het coronavirus ook jonge mensen heel erg kan treffen. Ik herinner me levendig de longfoto's van een 19-jarige patiënte... Zo ziek dat dat meisje was! Daarnaast heb ik nog maar eens bevestigd gezien dat 'zorg' een heel breed begrip is. Bij een 50-jarige man werd covid-19 vastgesteld. Zijn 17-jarige zoon, die een verstandelijke handicap had, vergezelde hem, die jongen begreep niet goed wat er allemaal gebeurde. In normale tijden verbleef hij in een speciale voorziening, maar omwille van corona had zijn vader de zorg tijdelijk overgenomen. Dat plan viel natuurlijk in het water nu die laatste ziek was. Tezelfdertijd moest er wel een oplossing gevonden worden voor de opvang van de jongen. Gelukkig maakte de instelling waar hij normaal verbleef er geen probleem van om hem opnieuw op te vangen, of hij covidpositief zou testen of niet. Voor uw 'coronafotoreportage' heeft u weinig patiënten gefotografeerd.Eigenlijk fotografeer ik zelden mensen. Op vreemden afstappen om te vragen of ik een portret van hen mag nemen, nee, dat is niets voor mij. In mijn fotoreportage heb ik personen geportretteerd met wie ik al jaren samenwerk, en een vertrouwensband heb opgebouwd. Patiënten staan daarom slechts zelden op beeld. Het feit dat ik arts ben, en de patiënt van mij afhankelijk is, maakt hun eventuele toestemming om foto's te maken ook wat minder 'objectief', zeker wanneer hij of zij zich echt ziek voelt.Als ik al een foto maakte, bewaarde ik uiteraard steeds de nodige afstand. Een foto van een patiënt waar ik erg gehecht aan ben, is de foto van de dame in de rolstoel. Wij - het team van spoed - hebben haar helemaal klaargemaakt, en dragen haar over aan het volgende team. Als in: "zorg goed voor haar". Toen de foto op het beeldscherm van mijn camera verscheen, schoot me te binnen: misschien is dit wel de laatste foto die van u genomen wordt. Zijn er veel patiënten - alleen - gestorven op spoed?Volgens mijn weten niet. De meeste covidpatiënten zijn op IZ of op de corona- afdelingen gestorven. Of ik sommige patiënten opgevolgd heb, nadat ik ze had 'doorgegeven'? Je kan die informatie gerust opvragen of hun dossier checken. Maar ik probeer dat doorgaans niet te doen. Het is niet gezond als ik dat voor elke patiënt zou doen. Natuurlijk valt dat wel eens voor, bijvoorbeeld bij patiënten die betrokken waren bij een zwaar ongeval. Of bij dat Turks omaatje. Toen heb ik de telefoon genomen en de geriater gebeld: " Het kan toch niet dat mensen alleen zouden sterven?" Zij stelde me gerust: Elke, we laten niemand alleen sterven. Het feit dat haar kleindochter erbij was, bood me enige troost: ze is niet eenzaam naar haar kamer gegaan. Heeft u door de coronacrisis, met name het vormen van nieuwe teams, sommige specialismen beter leren kennen, zoals bijvoorbeeld geriatrie?(aarzelend) Ik werk al lang in het ziekenhuis en ken de meeste collega's ondertussen wel - ook hoe ze 's nachts reageren aan de telefoon (glimlacht). Als spoedarts heb je vooral nauw contact met 'urgente' specialismes zoals longartsen, intensivisten, cardiologen, geriaters, chirurgen... Met de andere specialismen is dat face-to-face-contact heel wat minder, dat klopt. Tijdens de piekperiode kwamen een aantal collega's van andere specialismen, zoals bijvoorbeeld NKO, dermatologie, gynaecologie,... een aantal uren op spoed meevolgen, onder meer om te leren trieren in geval van eventuele overflow. Hun diensten lagen stil, maar zij wilden graag een steentje bijdragen. Dat was ongetwijfeld een leerrijke en bijzondere ervaring, voor beide partijen. Tegelijk deed het me stilstaan bij mijn rol als spoedarts. Zo viel het me op dat de 'andere' specialismen veel minder vlot de 'rode lijn' (de lijn die de coronazone afscheidt van de niet-coronazone) overstaken; gesprekken gebeurden soms langs weerskanten van de lijn, op veilige afstand. Alsof die lijn iets...magisch had.Heeft u het zich de voorbije periode soms beklaagd, dat u voor dit specialisme gekozen heeft?Neen. Er zijn veel factoren die mij aantrekken in mijn job. Ik heb vroeger als huisarts gewerkt, maar dat was me te rustig (glimlacht). Als spoedarts weet je over niets alles, maar je weet wel over alles voldoende - je kennis is heel breed, en je moet in elke situatie een oplossing kunnen bedenken. Na elke shift ben ik wel heel moe, maar dat ligt wellicht aan mij, omdat ik overal veel energie in steek. Soms kom je gekke verhalen tegen - wat mensen allemaal uitspoken! Soms heel triestige. Het beeld van een gezin met vier pubers, die hun mama moesten afgeven, zal me altijd bijblijven. Op dergelijke momenten maken eigen ervaringen met verdriet je een betere en meer ondersteunende arts, denk ik. Vonden jullie als artsen in die periode steun bij elkaar?(kordaat) Ik heb mijn hart nooit uitgestort bij een collega. Als ik een moeilijke dag had, belde ik mijn echtgenoot, die ook arts is. Straks moet ik het een en ander kwijt, zeg ik dan . Elke arts is een ego, de ene al wat meer dan de andere, maar... Dat is zo. Dat maakt ook dat er weinig speling is om te crashen, of om nog maar te zeggen: ik heb het lastig. Dat is not done. Misschien werden en worden dergelijke gevoelens meer aanvaard bij verpleegkundigen, mensen van de logistiek, ... ik weet het niet. Dat dergelijke kwetsbaarheid tonen zich nog erg in de taboesfeer bevindt, is geen nieuw gegeven. Kan de coronacrisis hierin verandering brengen, en meer openheid creëren?In media was er toch relatief veel aandacht voor het welzijn en welbevinden van artsen, denk aan de ZorgSamen-barometer.Tijdens corona heb ik vooral gemerkt dat iedereen op het einde van zijn shift zo snel mogelijk naar huis wil. In het ziekenhuis hebben ze wel verschillende initiatieven genomen. Het psychologisch team stond van in het begin klaar. Nu nog zijn er mogelijkheden om in te schrijven voor lezingen en workshops rond 'post-coronastress' en dergelijke meer. Toegegeven, het was voor het eerst dat ik hier stil bij stond, hoewel er al een aantal jaren wordt gesensibiliseerd over 'je goed in je vel voelen', yoga en meditatie, mindfulness... Ik heb het aanbod en de programma's bekeken, het kan een mooie ondersteuning zijn, op vele vlakken, maar ik heb de stap niet gezet. Corona was lastig, en is nog steeds een 'extra' factor in je werk, maar ook in gewone omstandigheden kan een job als spoedarts zwaar zijn. Dan ga ik ook niet bij collega's te rade, en volg ik ook geen lezing. Nee, ik ga gewoon naar huis (glimlacht).