Het is de voorbije lockdownperiode al vaak gezegd en geschreven: in verschillende landen en in verschillende ziekenhuizen ziet men op de afdeling intensieve zorgen een oververtegenwoordiging van mensen met overgewicht en obesitas door de gevolgen van het coronavirus.

Schattingen geven aan dat ongeveer 70% van de mensen die met covid-19 op intensieve zorgen belandt, overgewicht heeft en dat bij 30% van hen sprake is van obesitas. Ter vergelijking: in de algemene populatie heeft 50% van de mensen overgewicht en 15% obesitas. Verschillende experten concluderen dan ook dat mensen met overgewicht of obesitas mogelijk een verhoogd risico lopen op complicaties bij en besmetting met het coronavirus (SARS-CoV-2).

Hoe beiden juist samengaan is nog niet duidelijk maar wat mogelijk een versterkende rol speelt bij covid-19 is een beperking van de longfunctie bij mensen met obesitas, o.a. door druk van vetweefsel op de longen maar ook de aantasting van het longweefsel zelf (vetweefsel in de longen), meer ontstekingsreacties, verhoogd risico op trombose (o.a. longembolie) en chronische belasting van het immuunsysteem bij personen met obesitas. Het feit dat mensen met obesitas ernstiger ziek zijn, hoeft niet te verwonderen omdat zij bij heel wat aandoeningen, denk maar aan de seizoensgriep, een hogere prijs betalen.

Er wordt soms onhandig gecommuniceerd over de link tussen covid-19 en overgewicht

Expertenorganisaties i.v.m. eet- en gewichtsproblemen zijn erg bezorgd over de relatie tussen overgewicht en covid-19 die wereldwijd geobserveerd wordt. We merken dat er soms onhandig over deze link gecommuniceerd wordt en dat er te snel goedbedoeld maar mogelijk schadelijk advies gegeven wordt. We maken van deze gelegenheid graag gebruik om een aantal onjuistheden en mythes te ontkrachten in de hoop dat het in de hele maatschappij leidt tot een correctere en ethischere communicatie over overgewicht en obesitas.

Mythe 1: obesitas los je op door voldoende wilskracht te hebben, minder te eten en meer te bewegen.

De oplossingen (en oorzaken van) voor obesitas zijn veel complexer dan simpelweg minder te eten en meer te bewegen. Obesitas komt tot stand en wordt in stand gehouden door een complexe interactie van veel verschillende factoren. Onderzoek wijst ook op de sterke invloed van slaapgewoonten, stress, crashdiëten, hormonale disbalans, genetica, ziekte, psychisch functioneren en medicatiegebruik. Bovendien functioneert het teveel aan vetweefsel als een orgaan dat hormonen afgeeft die gewichtsverlies bij mensen met obesitas erg moeilijk maken.

Een goede behandeling van obesitas vraagt maatwerk, met een goede inschatting van de oorzaken, instandhoudende factoren en gevolgen van obesitas en dit door verschillende gespecialiseerde disciplines: artsen, diëtisten, kinesitherapeuten, psychologen... Gezamenlijk komen zij tot een behandelplan dat in de eerste plaats gericht is op gezondheidswinst, gewichtsverlies kan een bijkomend behandeldoel zijn.

Mythe 2: mensen met obesitas moeten zo snel mogelijk zo veel mogelijk kilo's verliezen.

Crashdiëten zijn nooit een oplossing voor een kilootje te veel, niet voor de mensen met obesitas, niet voor wie overgewicht heeft, maar ook niet voor personen met een normaal gewicht of ondergewicht die graag dat ideale 'zomerlijf' willen hebben.

Het volgen van crashdiëten vormt een risicofactor voor zowel de ontwikkeling van obesitas (jojo-effect) als voor de ontwikkeling van eetstoornissen en is daardoor af te raden. Door mensen aan te moedigen om snel zoveel mogelijk gewicht te verliezen worden ze alleen maar dieper in een neerwaartse spiraal geduwd.

Elke behandeling moet vertrekken vanuit een 'do not harm'-aanpak waarbij gezondheid primeert zonder schadelijke neveneffecten zoals lichaamsontevredenheid of verstoord eetgedrag.

Mythe 3: wie overgewicht of obesitas heeft, is per definitie niet fit en ongezond.

Ook al hebben mensen met overgewicht en obesitas als groep een hoger risico op gezondheidsproblemen dan de groep mensen met een normaal gewicht (populatieniveau), op individueel niveau hebben we meer info nodig voor gezondheidsinschatting.

Schattingen geven aan dat ongeveer een op drie mensen met obesitas in goede metabole gezondheid is (i.e. ze hebben geen verhoogd risico op diabetes of hart- en vaatziekten), terwijl een op drie mensen met een 'normaal' gewicht wel degelijk metabole gezondheidsrisico lopen. Cijfers op groeps- of populatieniveau vertellen niets over de manier waarop een individuele persoon zijn of haar gewicht bereikt: om het even welk gewicht kan op veel manieren behaald zijn, en leefstijlaanpassingen vertalen zich niet meteen en niet altijd in gewichtsverandering.

'Normaal' gewicht kan samengaan met 'verstoord' eet- en beweeggedrag, en personen met overgewicht kunnen gerust een gezonde leefstijl hebben. Op individueel niveau blijkt gewicht of BMI dus niet de beste parameter om iets te zeggen over iemands gezondheid, en blijken andere parameters zoals o.a. bloeddruk, cholesterol, bloedsuikerspiegel, enz. beter.

Door respectvol te communiceren over elkaar en elkaars lichaam kunnen we in deze moeilijke tijden zorgen voor elkaar en elkaars mentale en fysieke gezondheid

Uit onderzoek weten we inmiddels dat stigmatisering een risicofactor is voor de ontwikkeling van overgewicht en obesitas. Via een ingewikkeld web van verschillende paden leidt stigmatisering net tot een gewichtstoename en een stijging in BMI. In tegenstelling tot wat vaak gedacht wordt, motiveren schuldgevoelens niet tot gezond gedrag, maar zorgen deze er net voor dat men gezond gedrag zal vermijden. Men zal minder bewegen, op eigen houtje een dieethype proberen, of afspraken met gezondheidsprofessionals uitstellen, uit schrik voor stigmatisering.

We weten nog niet veel over het verband tussen covid-19 en obesitas, maar wat we wel weten is dat bij de behandeling van obesitas het wel belangrijk is om een goede inschatting te maken van het probleem alvorens een advies te geven.

Ter preventie van obesitas en eetstoornissen weten we bovendien dat zorgzame communicatie over eetgedrag en gewicht essentieel is en dat werken aan een gezonde leefstijl voor iedereen goed is, ongeacht ons gewicht. Door respectvol te communiceren over elkaar en elkaars lichaam kunnen we in deze moeilijke tijden zorgen voor elkaar en elkaars mentale en fysieke gezondheid.

An Vandeputte, directeur Kenniscentrum Eetexpert,

Prof. Bart Van der Schueren, voorzitter van de Belgische Association for the Study of Obesity (BASO),

Els Verheyen, coördinator ANBN,

Dr. Annik Simons, voorzitter Vlaamse Academie Eetstoornissen,

Loes Neven, senior stafmedewerker voeding, Vlaams Instituut voor Gezond Leven.

Op zoek naar handvatten bij de communicatie rond eet- en gewichtsproblemen? Meer informatie vindt u op: eetexpert.be/info/communicatie/

Het is de voorbije lockdownperiode al vaak gezegd en geschreven: in verschillende landen en in verschillende ziekenhuizen ziet men op de afdeling intensieve zorgen een oververtegenwoordiging van mensen met overgewicht en obesitas door de gevolgen van het coronavirus. Schattingen geven aan dat ongeveer 70% van de mensen die met covid-19 op intensieve zorgen belandt, overgewicht heeft en dat bij 30% van hen sprake is van obesitas. Ter vergelijking: in de algemene populatie heeft 50% van de mensen overgewicht en 15% obesitas. Verschillende experten concluderen dan ook dat mensen met overgewicht of obesitas mogelijk een verhoogd risico lopen op complicaties bij en besmetting met het coronavirus (SARS-CoV-2). Hoe beiden juist samengaan is nog niet duidelijk maar wat mogelijk een versterkende rol speelt bij covid-19 is een beperking van de longfunctie bij mensen met obesitas, o.a. door druk van vetweefsel op de longen maar ook de aantasting van het longweefsel zelf (vetweefsel in de longen), meer ontstekingsreacties, verhoogd risico op trombose (o.a. longembolie) en chronische belasting van het immuunsysteem bij personen met obesitas. Het feit dat mensen met obesitas ernstiger ziek zijn, hoeft niet te verwonderen omdat zij bij heel wat aandoeningen, denk maar aan de seizoensgriep, een hogere prijs betalen.Expertenorganisaties i.v.m. eet- en gewichtsproblemen zijn erg bezorgd over de relatie tussen overgewicht en covid-19 die wereldwijd geobserveerd wordt. We merken dat er soms onhandig over deze link gecommuniceerd wordt en dat er te snel goedbedoeld maar mogelijk schadelijk advies gegeven wordt. We maken van deze gelegenheid graag gebruik om een aantal onjuistheden en mythes te ontkrachten in de hoop dat het in de hele maatschappij leidt tot een correctere en ethischere communicatie over overgewicht en obesitas. Mythe 1: obesitas los je op door voldoende wilskracht te hebben, minder te eten en meer te bewegen.De oplossingen (en oorzaken van) voor obesitas zijn veel complexer dan simpelweg minder te eten en meer te bewegen. Obesitas komt tot stand en wordt in stand gehouden door een complexe interactie van veel verschillende factoren. Onderzoek wijst ook op de sterke invloed van slaapgewoonten, stress, crashdiëten, hormonale disbalans, genetica, ziekte, psychisch functioneren en medicatiegebruik. Bovendien functioneert het teveel aan vetweefsel als een orgaan dat hormonen afgeeft die gewichtsverlies bij mensen met obesitas erg moeilijk maken. Een goede behandeling van obesitas vraagt maatwerk, met een goede inschatting van de oorzaken, instandhoudende factoren en gevolgen van obesitas en dit door verschillende gespecialiseerde disciplines: artsen, diëtisten, kinesitherapeuten, psychologen... Gezamenlijk komen zij tot een behandelplan dat in de eerste plaats gericht is op gezondheidswinst, gewichtsverlies kan een bijkomend behandeldoel zijn. Mythe 2: mensen met obesitas moeten zo snel mogelijk zo veel mogelijk kilo's verliezen. Crashdiëten zijn nooit een oplossing voor een kilootje te veel, niet voor de mensen met obesitas, niet voor wie overgewicht heeft, maar ook niet voor personen met een normaal gewicht of ondergewicht die graag dat ideale 'zomerlijf' willen hebben. Het volgen van crashdiëten vormt een risicofactor voor zowel de ontwikkeling van obesitas (jojo-effect) als voor de ontwikkeling van eetstoornissen en is daardoor af te raden. Door mensen aan te moedigen om snel zoveel mogelijk gewicht te verliezen worden ze alleen maar dieper in een neerwaartse spiraal geduwd. Elke behandeling moet vertrekken vanuit een 'do not harm'-aanpak waarbij gezondheid primeert zonder schadelijke neveneffecten zoals lichaamsontevredenheid of verstoord eetgedrag. Mythe 3: wie overgewicht of obesitas heeft, is per definitie niet fit en ongezond. Ook al hebben mensen met overgewicht en obesitas als groep een hoger risico op gezondheidsproblemen dan de groep mensen met een normaal gewicht (populatieniveau), op individueel niveau hebben we meer info nodig voor gezondheidsinschatting. Schattingen geven aan dat ongeveer een op drie mensen met obesitas in goede metabole gezondheid is (i.e. ze hebben geen verhoogd risico op diabetes of hart- en vaatziekten), terwijl een op drie mensen met een 'normaal' gewicht wel degelijk metabole gezondheidsrisico lopen. Cijfers op groeps- of populatieniveau vertellen niets over de manier waarop een individuele persoon zijn of haar gewicht bereikt: om het even welk gewicht kan op veel manieren behaald zijn, en leefstijlaanpassingen vertalen zich niet meteen en niet altijd in gewichtsverandering. 'Normaal' gewicht kan samengaan met 'verstoord' eet- en beweeggedrag, en personen met overgewicht kunnen gerust een gezonde leefstijl hebben. Op individueel niveau blijkt gewicht of BMI dus niet de beste parameter om iets te zeggen over iemands gezondheid, en blijken andere parameters zoals o.a. bloeddruk, cholesterol, bloedsuikerspiegel, enz. beter.Uit onderzoek weten we inmiddels dat stigmatisering een risicofactor is voor de ontwikkeling van overgewicht en obesitas. Via een ingewikkeld web van verschillende paden leidt stigmatisering net tot een gewichtstoename en een stijging in BMI. In tegenstelling tot wat vaak gedacht wordt, motiveren schuldgevoelens niet tot gezond gedrag, maar zorgen deze er net voor dat men gezond gedrag zal vermijden. Men zal minder bewegen, op eigen houtje een dieethype proberen, of afspraken met gezondheidsprofessionals uitstellen, uit schrik voor stigmatisering. We weten nog niet veel over het verband tussen covid-19 en obesitas, maar wat we wel weten is dat bij de behandeling van obesitas het wel belangrijk is om een goede inschatting te maken van het probleem alvorens een advies te geven. Ter preventie van obesitas en eetstoornissen weten we bovendien dat zorgzame communicatie over eetgedrag en gewicht essentieel is en dat werken aan een gezonde leefstijl voor iedereen goed is, ongeacht ons gewicht. Door respectvol te communiceren over elkaar en elkaars lichaam kunnen we in deze moeilijke tijden zorgen voor elkaar en elkaars mentale en fysieke gezondheid. An Vandeputte, directeur Kenniscentrum Eetexpert,Prof. Bart Van der Schueren, voorzitter van de Belgische Association for the Study of Obesity (BASO),Els Verheyen, coördinator ANBN,Dr. Annik Simons, voorzitter Vlaamse Academie Eetstoornissen,Loes Neven, senior stafmedewerker voeding, Vlaams Instituut voor Gezond Leven.