'Dit was een all-consuming year'

"De voorbije twaalf maanden waren een van de meest interessante jaren uit mijn hele carrière", stelt de professor. "Zolang wij het gevoel hebben dat we een bijdrage kunnen leveren, zoeken we verder. Maar het is evenzeer belangrijk dat we naar de toekomst toe vaccinplatforms kunnen creëren, zodat die voorhanden zijn en indien nodig snel kunnen worden geactiveerd, voor een volgende epidemie.""Ik stam uit een medische familie: mijn grootvader was huisarts, mijn vader was prof gynaecologie in Leuven en mijn broer is er psychiater", dixit Luk Vandenberghe. "Ik heb geneeskunde en de medische sector dus met de paplepel meegekregen. Toen ik me moest inschrijven, heb ik getost: het werd geneeskunde. Maar na een jaar, omdat ik hongerde naar diepere wetenschap, ben ik overgeschakeld naar bio-ingenieur - om naderhand te beseffen dat ik de medische toepassingen miste. Mijn verhaal is dus zeker niet lineair", erkent hij. "In het Rega Instituut heb ik echt mijn passie ontdekt: virologie. Zij werkten toen vooral op small molecule in HIV , terwijl ik sterk geïnteresseerd was in immunologische manieren om HIV te bekampen. Ik heb toen op eigen houtje een aantal Amerikaanse onderzoeksinstellingen gecontacteerd om mij verder te bekwamen. Uiteindelijk mocht ik beginnen bij Carl June in Pennsylvania, die toen werkte aan HIV-immunotherapieën - wat perfect in mijn kraam paste. Grappig detail: mijn cv is blijkbaar bovenaan komen te liggen omdat hij ooit samengewerkt had met een Vandenberghe uit Leuven..." De jonge wetenschapper uit Haasrode heeft, in het kader van zijn doctoraat, ook onderzoek verricht bij Jim Wilson - "een van de pioniers van gentherapie" - en heeft gewerkt met oftalmologe Jean Bennett, die als eerste een in vivo-gentherapiebehandeling heeft goedgekeurd gekregen voor een vorm van blindheid. "Na 12 jaar in deze labo's achtte ik me matuur genoeg om een eigen carrière uit te bouwen. Die kans heb ik hier in Harvard/Boston gekregen in het Grousbeck Labo." (de familie Grousbeck is eigenaar van het basketteam Boston Celtics, EB) .Dat zijn naamkaartje 'associate professor of ophthamology' vermeldt, "komt omdat gentherapie in de oftamologie eertijds het snelst is vooruitgegaan. Net omdat onze technologie in de oftalmologie relevant bleek, heeft men mij gerekruteerd voor het labo. Mijn expertise zit immers vooral in de technologie die therapeutische gentransfer mogelijk maakt. Zo hebben we een vector ontwikkeld, AAV9, die onder meer geleid heeft naar het medicijn van baby Pia. En bij Carl June werkten we met lentivirale vectoren die geleid hebben naar een van de goedgekeurde Car-T-cellen, een oncologische toepassing van gentherapie. Dat platform biedt dus veel mogelijke therapeutische toepassingen."Dit gezegd zijnde: "In ons labo werken we op diverse terreinen: lever, oog, neuromusculaire aandoeningen, zelfs het oor en nu corona. Je kan onze technologie vergelijken met een microchip. Overal bruikbaar, mits op maat gemaakt en in de juiste richting gestuurd. Aanvankelijk hadden we een soort black box, maar konden we niet goed sturen. In een soort agnostische discovery mode hebben wij en anderen dingen gevonden waarop academici en industrie hebben voortgebouwd. Intussen kunnen we de technologie iets meer sturen, denken we. Want het doel blijft om een soort modaliteit uit te werken om ziekten te bestrijden." Sinds het opduiken van covid "heeft het virus mijn agenda overgenomen", liet mijn gesprekspartner eerder noteren. Dat blijft het geval: "Wij zijn de strijd aangegaan omdat ik me bevindingen herinnerde van 15 jaar terug. Het ging toen over een AAV-vector met karakteristieken en data die heel aantrekkelijk leken voor een vaccin. Dat onderzoek is gestopt, maar het leek ons de moeite om het opnieuw op te starten." "Het kan vreemd klinken, maar we vinden onszelf vandaag nog steeds relevant," krijg ik te horen. "De strijd tegen corona is nog lang niet gestreden, zeker vanuit een globaal perspectief: er zijn immers nog vijf miljard mensen die misschien nog jaren moeten wachten op een vaccin - terwijl we weten dat als je niet de hele wereld vaccineert je mogelijk met varianten geconfronteerd wordt. Dit is niet enkel een biologische, maar vooral ook een logistieke opgave. Wij denken dat ons vaccin met een enkele dosis kan werken en kamertemperatuurstabiel is voor langere perioden. Toch acht ik de kans klein dat we een globaal coronavaccin zullen kunnen ontwikkelen. Maar we kunnen wel vaccinplatforms creëren voor een volgende epidemie." (Het labo heeft voor zijn zoektocht onlangs 2 miljoen dollar gekregen van de Gates Foundation, EB). "Het voorbije jaar, een van de meest interessante jaren uit mijn carrière maar wel all-consuming, is niet enkel een virale epidemie over de planeet geraasd, maar ook een epidemic of wishful thinking. Optimistische scenario's of je wensen komen niet altijd uit, je moet dus ook voorbereid zijn op de slechtere scenario's. Net om die onzekerheid te ondervangen, zijn zulke vaccinplatforms nodig. Er bestaat trouwens een instituut in Zweden, CEPI (Coalition of Epidemic Prepardness Coalition), dat zulke globale aanpak huldigt. En ja, dat druist misschien in tegen het kortetermijnperspectief van nationale politici. Maar ik wil toch argumenteren dat zo'n investering, zelfs op korte termijn, return oplevert. Het is mijns inziens absoluut de moeite waard." Luk Vandenberghe noemt zichzelf zeker geen doemdenker. "Deze pandemie is redelijk erg, maar ik hoop dat we kunnen teruggaan naar de wereld zoals we die kenden. De menselijke ingenuïteit heeft het voorbije jaar alvast een voorsprong genomen om dingen te kunnen aanpakken. Maar er zijn zeker intrinsieke en langetermijnlessen te trekken, zoals een aanpassing van de geglobaliseerde landbouw of hoe we de internationale communicatie rond globale gezondheidsproblemen beter kunnen organiseren." Is een back to normal dan realistisch? "Prioriteit één blijft: flatten the curve. Amerika is heel goed bezig met vaccineren . Emotioneel verandert dat de situatie: het maakt dat er licht aan het eind van de tunnel aan het komen is. Eenmaal gevaccineerd wordt allicht van alles weer mogelijk waar we nu zo naar snakken, inclusief reizen."