Hoe praat je met kinderen over kanker?

Patiënten met kanker voelen zich vaak geremd om hun (jonge) kinderen in te lichten. Maar zwijgen kan een veel negatievere impact hebben, zegt kinderpsychologe Veerle Cosyns (UZ Brussel). Cindy Verhulst ondersteunt als klinisch psychologe in het ASZ in Aalst kinderen van patiënten en is het daarmee eens: "Kinderen voelen sowieso aan dat er iets aan de hand is. Als je dan geen duidelijkheid schept, krijgt hun fantasie vrij spel, en die is soms veel erger dan de realiteit. Ook het basisvertrouwen tussen ouder en kind kan worden geschaad als kinderen voelen dat essentiële zaken worden verzwegen. En als je er niet over praat, kan je elkaar ook niet steunen. Leg kinderen dus van in het begin uit wat er speelt, op een aan de leeftijd aangepaste manier, en natuurlijk ook op een manier waar je je als ouder goed bij voelt." Eerlijk zijn betekent niet dat je al je twijfels deelt, of alle mogelijke bijwerkingen van de behandeling uitlegt, zegt Veerle Cosyns. "Je gaat best uit van de vragen die het kind zelf stelt. Daaraan zie je wat de angsten en bezorgdheden zijn.Kinderen zullen ook niet vragen naar wat ze zelf nog niet aankunnen, en geven het meestal ook aan als het hen te veel wordt - soms zelfs door weg te lopen of hun handen op hun oren te leggen. Als ouder kun je dan zeggen dat jullie er later verder over kunnen praten, als ze dat willen. Zo geef je je kind de kans om in eigen tempo de diagnose te verwerken." Ouders mogen gerust hun eigen verdriet en angst laten zien, maar het is belangrijk kinderen hoop te geven, als die er is, zegt Cindy Verhulst. "Veel kinderen vrezen bij het woord 'kanker' meteen dat ze hun ouder gaan verliezen. Ook voorspelbaarheid bieden is belangrijk: hoe ziet het behandelschema eruit, welke bijwerkingen zijn er te verwachten, wanneer zijn er controles? Wees duidelijk en concreet zodat kinderen bijvoorbeeld begrijpen dat haaruitval of moe zijn niet betekent dat mama zieker is." Kinderen liggen vaak ook wakker van de praktische impact op hun leven, die heel groot kan zijn, zegt Veerle Cosyns: "Leg hen duidelijk uit wie hen naar school gaat brengen als mama of papa naar het ziekenhuis moet, of wanneer ze ergens zullen moeten logeren." Er is heel wat materiaal beschikbaar om ouders te helpen om het slechte nieuws aan hun kinderen over te brengen, zoals kinderboeken over verschillende vormen van kanker. Ouders kunnen zich ook laten begeleiden door een psycholoog of onco-coach; eventueel kunnen die erbij zijn als ze met de kinderen praten. Maar het is wel beter om het niet volledig aan anderen over te laten, zegt Veerle Cosyns. "Dan maak je er een taboeonderwerp van, iets waar mama en papa duidelijk niet over kunnen praten. Kinderen zullen dan zelf ook geen vragen durven te stellen." Kinderen zijn veerkrachtiger dan we soms denken en reageren niet noodzakelijk heel problematisch wanneer ze horen dat een van hun ouders kanker heeft, zegt Cindy Verhulst. "Veel hangt af van de aard van de diagnose uiteraard, maar ook van het karakter van het kind, en de manier waarop de ouders met de emoties omgaan. Wat ik het liefste zie is dat kinderen hun vragen kunnen stellen, hun emoties kunnen tonen en dat ze nadien spontaan weer afleiding gaan zoeken in hun spel. Signalen die tot bezorgdheid stemmen zijn gedragsveranderingen, slechtere schoolprestaties, kwaadheid, aanhoudende slapeloosheid,... Maar we zien ook kinderen die zich plots 'perfect' gaan gedragen en een zorgende rol willen opnemen. Het is belangrijk hen expliciet de boodschap te geven dat ze nog plezier mogen maken, dat ze de zieke ouder daar ook plezier mee doen." Ouders met kanker kunnen en willen hun rol niet op pauze zetten. Het is daarom belangrijk dat je als huisarts mee in het oog houdt of ze de nodige praktische ondersteuning durven te vragen en bijvoorbeeld de weg vinden naar de sociale dienst, zegt Veerle Cosyns. "Zodat ze voldoende mentale ruimte en energie overhouden om hun kinderen te ondersteunen. Emotioneel, maar ook praktisch. Voor de ontwikkeling van een kind is het immers belangrijk dat de dagelijkse dingen als hobby's, huiswerkbegeleiding, verjaardagsfeestjes blijven doorlopen. Soms kan het nodig zijn om een gesprek te hebben met de school of het CLB. Vaak zal het de huisarts zijn die zo dicht bij een gezin staat dat hij of zij aan de alarmbel kan trekken." Als de behandeling niet aanslaat, en de vooruitzichten slecht zijn, is het belangrijk kinderen tijdig voor te bereiden, zegt Veerle Cosyns. "Ze moeten de kans krijgen om afscheid te nemen. Voor ouders is het vanzelfsprekend ontzettend moeilijk om die boodschap te brengen. Maar het verdriet zal komen, onvermijdelijk, en dan is het beter als je - hoe pijnlijk ook - je kind wat handvatten kan meegeven om daar in de toekomst mee om te gaan." Vanuit die behoefte ontwikkelde Cindy Verhulst het project HouMeVastjes, waarin knuffels worden gemaakt van kledingstukken van een geliefd persoon. "Je kan ook samen met je kind op zoek gaan naar andere tastbare dingen die troost kunnen bieden, die ze letterlijk kunnen vastnemen als ze mama of papa missen." Jonge ouders die hun kinderen moeten achterlaten zijn daar uiteraard heel bewust mee bezig, het is het kernthema, zegt Cindy Verhulst. "Er bestaat heel wat materiaal, rouwkoffers bijvoorbeeld, dat daarbij kan gebruikt worden. Sommige ouders schrijven brieven die hun kind op belangrijke momenten in zijn of haar leven zal ontvangen. Maar dat lukt niet altijd. Vaak is het makkelijker om iets symbolisch te doen.""Ik denk aan een mama die voor haar achtjarig dochtertje en zichzelf een hangertje had gekocht: twee puzzelstukjes die in elkaar passen, om uit te drukken hoe ze altijd verbonden zouden blijven. Zulke dingen kunnen zo helpend zijn later. Het is ook belangrijk om in de aanloop naar het overlijden bewust tijd te nemen voor het maken van mooie herinneringen. Wat willen we nog doen samen? En ook bewust naar je kind toe kunnen uitspreken: ik wil dat je verder leeft, dat je gelukkig bent."