...

De actualiteit haalt ons in. We moeten nadenken over wat er kan gebeuren en onze medische strategieën zo goed mogelijk aanpassen, zo opende professor André Scheen, voorzitter van de Académie royale de Médecine het symposium over oorlogsgeneeskunde en het medisch beheer van grootschalige noodsituaties veroorzaakt door gewapende conflicten, terrorisme, pandemieën, rampen, ongevallen, enz. Naast epidemieën zoals de covidpandemie kunnen we ons ook verwachten aan "een toename van gezondheidsbedreigingen op biologisch, chemisch, nucleair, radiologisch... vlak", waarschuwt Anne Simon, hoofd van het Europese agentschap Hera (Health Emergency and preparedness Response Authority). Hera werd opgericht binnen de Europese Commissie in de nasleep van de pandemie. Het beoogt lidstaten te helpen om medische maatregelen te nemen bij gezondheidscrises.Het agentschap onderscheidt drie soorten bedreigingen: chemische, biologische, radiologische en nucleaire bedreigingen (CBRN). Verder zijn er pandemieën en is er antimicrobiële resistentie. Hera prioriteerde meer dan 600 tegenmaatregelen die betrekking hebben op het stimuleren van productie, voorraden of onderzoek en innovatie. In 2022 en 2023 beschikte Hera over een budget van 1,2 miljard euro voor CBRN-dreigingen. Met de oorlog in Oekraïne en de dreigingen voor de kerncentrale in Zaporizja was het aanleggen van voorraden heel welkom. CBRN-risico's zijn ook nationaal een punt van zorg. Een CBRNe Expertisecentrum maakt sinds 2018 deel uit van het Nationaal Crisiscentrum. Een CBRNe-incident is een noodsituatie waarbij chemische, biologische, radiologische of nucleaire stoffen vrijkomen, eventueel in combinatie met explosieven om deze stoffen te verspreiden. Dit centrum faciliteert, ondersteunt en coördineert nationale initiatieven in geval CBRNe-noodsituaties een multidisciplinaire aanpak vereisen waarbij meerdere overheidsdiensten betrokken zijn. "Er is nog veel werk voor de boeg, zowel in België als in Europa", zei Barend Cochez, operationeel coördinator bij het CBRNe Expertisecentrum. "Tegelijk ben ik ervan overtuigd dat geen enkel land volledig klaar is om een grootschalig CBRNe-incident aan te pakken." Christophe Gueibe van het Belgian Nuclear Research Centre (SCK CEN), schetste de classificatie van nucleaire en radiologische risico's opgesteld door het Internationaal Agentschap voor Atoomenergie. Nucleaire noodsituaties houden verband met grote nucleaire bestralingsinstallaties. Een voorbeeld is Sterigenics in Fleurus, dat medische apparatuur steriliseert door ze te bestralen. Maar het gaat ook over kernreactoren zoals in Fukushima in 2011, opslag- en splijtstofcyclus-, industriële, onderzoeks- of medische installaties. België schat het risico op een nucleaire noodsituatie in als onwaarschijnlijk, maar ziet het wel als een incident met een potentieel zeer grote impact. Radiologische noodsituaties zijn veel minder bekend en voorspelbaar. Meestal gaat het om gevaarlijke stralingsbronnen die niet door regelgevende instanties gecontroleerd worden. Ze ontstaan door een verkeerd gebruik van gevaarlijke bronnen, blootstelling en besmetting van de bevolking aan een onbekende bron, binnendringen van een besmette satelliet in de atmosfeer, enz. België schat het risico op een radiologische noodsituatie relatief waarschijnlijk in, met een vrij grote potentiële impact. Chemische risico's vormen evenzeer een reële en permanente bedreiging. Brigadegeneraal Frédéric Dorandeu, hoofdapotheker bij de gezondheidsdiensten van de Franse strijdkrachten in Parijs, merkt op dat sommigen oude middelen zoals mosterdgas of sarin gebruiken, het Syrische regime bijvoorbeeld. Maar het gaat evenzeer over nieuwere middelen zoals novichoks, een nieuw type cholinesteraseremmend organofosfor zenuwgas. Hiermee werd in 2020 de Russische advocaat en activist Alexei Navalny besmet. De NAVO merkt novichoks aan als een bedreiging. "Toekomstige bedreigingen zijn angstaanjagend. Kunstmatige intelligentie (AI) kan leiden tot angstaanjagende schadelijke ontwikkelingen", waarschuwde Frédéric Dorandeur. Hij haalde een voorbeeld aan waarbij onderzoekers, geholpen door AI, 40.000 verschillende moleculen konden bedenken die de selectie van giftige chemische agentia versnelden. Op het vlak van biologische risico's betreurt Daniel Garin, generaal-majoor en universitair hoofddocent in Val-de-Grâce (Frankrijk), het gebrek aan bewustzijn op beleidsniveau. De historische realiteit toont met een reeks concrete voorbeelden aan dat met biologische risico's onvoldoende rekening wordt gehouden. "Het gebruik van biologische wapens heeft grote voordelen", benadrukt de voormalige hoofdinspecteur van de VN-commissie, verantwoordelijk voor de ontwapening van Irak. "Het bijzondere eraan is dat het slachtoffer het wapen gaat produceren. Vooral via de luchtwegen ontstaan er epidemieën. Het doel is niet om het achtuurjournaal te halen, maar om het hele collectieve systeem van een land, of zelfs verschillende landen, te vernietigen. Daarmee wordt geen rekening gehouden. Biologische wapens richten zich op de economische belangen en het sociale functioneren van een land. We kunnen het ons niet veroorloven om met dit risico op dezelfde manier rekening te houden als met griep of aids." Als respons op noodsituaties veroorzaakt door gewapende conflicten, vraagt de academische wereld zich af hoe de opleiding van toekomstige zorgverleners moet worden aangepakt. De UCLouvain, de ULiège en de ULB, organiseren samen met Artsen zonder Grenzen en de Koninklijke Militaire School een interuniversitair getuigschrift over humanitaire chirurgie. Dokter Martial Ledecq: "In oorlogschirurgie zijn de twee belangrijkste verwondingen op het terrein kogel- en ontploffingswonden. Dit is heel anders dan 'civiele' wonden veroorzaakt door verkeersongevallen of steekpartijen. De opleiding omvat bijvoorbeeld ballistische begrippen. Ook belangrijk is om de fysieke krachten van een explosie te begrijpen: de explosie, de enorme hitte en de voortstuwing van fragmenten. De opleiding is zeer praktisch: wat zijn therapeutische alternatieven voor een schotwonde in een moeilijke omgeving? Hoe reageer je op longletsels door een schokgolf enz.? Een team van academici en experten met ervaring op het terrein benaderen de realiteit zo dicht mogelijk." Gewapende conflicten zorgen voor enorme organisatorische en logistieke uitdagingen. Luitenant-generaal Pierre Neirinckx sprak zijn twijfels uit over het vermogen van België om hiermee om te gaan. De gezondheidszorg is overbelast, het zorgpersoneel overwerkt en de bevoorrading just-in-time. In die context vroeg hij zich af of een extra opleiding nog relevant is. "Maar internationale allianties gaan gepaard met plichten. Welk type pathologie kunnen we vandaag nog behandelen in België?" Het is een wereldwijd probleem. "Geen enkele van de 31 NAVO-landen kan in zijn nationale aanpak garanderen dat alle problemen aangepakt kunnen worden. Toch moeten we de last delen. Het is te gemakkelijk om de Verenigde Staten alles te laten doen. We moeten onze verantwoordelijkheid nemen."