Lichaamsbeweging en kanker

Bij de behandeling en de preventie van depressie werkt lichaamsbeweging via meerdere biologische mechanismen. Die zijn waarschijnlijk nog niet allemaal in detail bekend, maar enkele mechanismen zijn een hogere productie in de hersenen van groeifactoren zoals VEGF (dat de vascularisatie verbetert) en BDNF (brain-derived neurotrophic factor), dat de vorming van neuronen bevordert. Dat resulteert in een groter volume grijze stof dan bij sedentaire mensen. Tijdens een inspanning stijgt de hoeveelheid endorfines en endogene opioïde neuromediatoren, wat een algemeen stimulerend effect heeft en een gevoel van euforie bewerkstelligt. Dat zie je bij mensen die minstens één uur lichaamsbeweging per week nemen. Lichaamsbeweging heeft positieve invloed op de kwaliteit van de slaap, wat helpt bij de preventie van chronische stress en depressie. Ook in de oncologie zijn de gegevens zeer positief. Bij borstkanker bijvoorbeeld is het overlijdensrisico tot 50% lager bij vrouwen die voldoende lichaamsbeweging nemen, dan bij patiënten die een te sedentair leven leiden. Ook het risico op recidief zou met circa 20% dalen. De heilzame effecten in de oncologie zijn ruimschoots bewezen, aldus professor Didier Maquet (1), geflankeerd door prof. Guy Jérusalem (2) en prof. Jean-François Kaux (1). Wat leert de literatuur over de invloed van lichaamsbeweging bij kankerpatiënten? Didier Maquet: De literatuur spreekt over lichaamsbeweging in de primaire preventie, tijdens een ziekenhuisopname, tijdens de ambulante zorg en fysieke activiteiten op lange termijn. Er zijn progressief richtlijnen opgesteld voor kankerpatiënten. Volgens het American College of Sports Medicine is fysieke inactiviteit in de mate van het mogelijke te mijden en zou de patiënt zijn dagelijkse activiteiten zo snel mogelijk moeten hervatten na een operatie of tijdens de adjuvante behandeling. Als er geen contra-indicatie is, gelden dezelfde richtlijnen als in de algemene bevolking van dezelfde leeftijdscategorie, maar met aanpassing volgens het niveau van lichaamsbeweging voor de behandeling, de comorbiditeit, de respons op de behandeling en eventuele bijwerkingen. Welk type lichaamsbeweging en hoeveel raadt u aan in die context? Het is aanbevelenswaardig 150 minuten matig intense aerobe lichaamsbeweging of 75 minuten intensere lichaamsbeweging per week te nemen. De richtlijnen geven ook adviezen voor training van de belangrijkste spiergroepen (2 tot 3 reeksen van 8-12 herhalingen, 2 tot 3 keer per week), te beginnen met een zeer lage belasting, die dan stapsgewijs wordt verhoogd) en stretchoefeningen (2 tot 4 reeksen van 10-30 seconden, 2 tot 3 keer per week). Waarom nemen de patiënten zo weinig lichaamsbeweging? Het is belangrijk dat patiënten een lichamelijk actief leven leiden en dat volhouden op lange termijn. Je moet dan wel rekening houden met de vele obstakels die regelmatige lichaamsbeweging kunnen bemoeilijken: obstakels van lichamelijke aard (vermoeidheid, pijn, nausea, gewrichtspijn,...), van psychische aard (geen motivatie, geen interesse, bang voor blessures, angst,...), van sociale aard (geen gezelschap, geen ondersteuning, gezinsverplichtingen,...), omgevingsgebonden obstakels (geen geschikte infrastructuur, geen vervoermiddel, onvoldoende informatie, geen tijd,...) en obstakels die te maken hebben met misvattingen over fysieke activiteit. Hoe kan je die patiënten er dan wel van overtuigen lichaamsbeweging te nemen? In de literatuur vind je heel wat argumenten om de patiënten te motiveren tot het nemen van lichaamsbeweging: lichamelijke elementen (verbetering van de gezondheid, aanpak van het lichaamsgewicht, beter lichaamsbeeld,...), psychische factoren (betere levenskwaliteit, minder depressie, minder stress, beter zelfbeeld,...), sociale argumenten (nieuwe mensen ontmoeten, uitgaan,...) en omgevingsgebonden factoren (individuele training, informatie door het medisch team, vlotte toegang,...). Wat kan een ziekenhuis dat kankerpatiënten behandelt, voorstellen? Ziekenhuizen ontwikkelen progressief programma's voor kankerpatiënten, die niet alleen kunnen worden toegepast tijdens het ziekenhuisverblijf, maar ook tijdens de ambulante zorg. Programma's voor ambulante revalidatie zouden idealiter een multidisciplinaire insteek moeten hebben: uiteraard de fase van evaluatie van de patiënt, gevolgd door een programma van progressieve training op maat, gebaseerd op de verschillende internationale richtlijnen. Dat koppel je aan educatieve sessies over allerhande onderwerpen zoals de heilzame effecten van lichaamsbeweging, de aanpak van stress en angst, seksuele problemen, slaapstoornissen en de angst voor een terugval van de kanker. Ik zou toch willen benadrukken dat het bij de integratie van lichaamsbeweging in het zorgtraject van kankerpatiënten zeer belangrijk is informatie te geven over het belang, de heilzame effecten en de verschillende vormen van lichaamsbeweging op korte, middellange en lange termijn. Wat ziet u op het terrein? Na de diagnose van kanker en tijdens de behandeling zien we vaak dat de patiënten minder gaan bewegen. De mate van lichaamsbeweging kan laag blijven, ook na afloop van de behandeling. Dat is jammer, want er zijn tal van positieve effecten na kanker: betere levenskwaliteit, minder vermoeidheid, een betere cardiopulmonale functie, een betere lichaamssamenstelling en een beter emotioneel, lichamelijk en psychisch welzijn. Bovendien kan lichaamsbeweging het risico op recidief, de sterfte ongeacht de doodsoorzaak en de kankersterfte verlagen.