Het voorspellende brein

Sinds een tiental jaren waait er een nieuwe wind in de wereld van neurowetenschap en cognitieve psychologie: de hypothese van het brein als een voorspellingsorgaan. Zoals de maag voedsel verteert of het hart bloed rondpompt, genereren de hersenen voorspellingen. In die nieuwe zienswijze produceert en beheert het brein modellen van de werkelijkheid die met behulp van zintuiglijke informatie continu getoetst worden aan een veranderende en complexe wereld. Dankzij predicties op basis van wat we weten uit het verleden anticiperen we de toekomst. Het brein als voorspellingsinstrument is een krachtige theorie waarmee veel, voorheen moeilijk te begrijpen, aspecten van menselijk gedrag beter verklaard kunnen worden. Drie recente boeken introduceren het verfrissende gedachtegoed in eigen land.

Voorspellen om te leven

Juliette Taquet, klinisch psycholoog, en Durk Talsma, cognitief psycholoog, beide verbonden aan de Universiteit Gent, schetsen in een vrolijk voortkabbelend De glazen bol in ons hoofd het alternatief voor het klassieke beeld van hoe het brein werkt. De computermetafoor van het brein dat input verwerkt tot output is hopeloos ontoereikend. Op die manier zouden we er nooit in slagen om de opslag van de tennisser aan de ander kant van het net terug te slaan: de bal gaat te snel om in luttele milliseconden een adequate reactie te bedenken en uit te voeren. Als de hersenen telkens opnieuw de wereld uit waarneming moet opbouwen, lopen we altijd achter op de volatiele, onzekere, complexe en meerduidige werkelijkheid. Brein en lichaam zijn geen passieve informatieverwerker maar een actieve voorspeller. Dat voorspellen gebeurt aan de hand van in de loop van jaren door ervaring opgebouwde en in het geheugen opgeslagen modellen van de werkelijkheid. Zo weten we al waar een zin over gaat voor we hem helemaal gelezen hebben.En zoals elke statisticus weet: alle modellen zijn onvolmaakt, maar sommigen zijn bruikbaar. Met talloze uit het leven gegrepen voorbeelden, over taal, muziek, pijn, placebo, vooroordelen of frisbeeën illustreren Taquet en Talsma hoe onze voorspellingen en voorspellingsfouten ons gedrag en denken in alle onvolmaaktheid helpen verklaren.

Juliette Taquet en Durk Talsma, Owl Press - Borgerhoff & Lamberigts, 208 blz.

Autisme als voorspellingsstijl

De klinisch pedagoog en autismespecialist Peter Vermeulen weet in Autisme & het voorspellende brein dankzij het nieuwe neurowetenschappelijk perspectief een inspirerend licht te werpen op autisme, de nog steeds te vaak misbegrepen variant van menselijke neurodiversiteit. Vermeulen doorploegt grondig, soms heel grondig, de vele studies en onderzoeken van de laatste decennia die onderbouwen hoe een brein modellen van de wereld opbouwt maar ook aanpast aan de immer fluctuerende werkelijkheid. Daar ligt de sleutel tot een beter begrip van het gedrag van iemand met autisme. Diens brein heeft het moeilijker met het onzekere, het veranderlijke, het ambigue. Mensen met autisme lijken lichtelijk verrast te worden door alles. Waar neurotypische mensen hun model aanpassen, botst de mens met autisme op het onbegrijpelijke. De modellen die zij van de wereld hebben zijn te gedetailleerd, te precies en te weinig contextafhankelijk. Hun voorspellingsfouten nemen ze te ernstig, hun modellen worden zo specifiek dat ze belemmerend werken. Vermeulen vertaalt de nieuwe bevindingen naar het dagelijkse leven, bruikbaar voor mensen met en zonder autisme. Het is bijvoorbeeld geen kwestie een prikkelarme omgeving te creëren maar wel een waarin prikkels voorspelbaar zijn. Zo kunnen mensen met autisme leven met hun neiging absoluut te denken in een relatieve wereld.

Peter Vermeulen, Pelckmans, 200 blz.

Brand in Beringen

In de nacht van 10 augustus 2019 rukt de brandweer van Beringen onder leiding van Marc Coenen uit naar een brand in een leegstaand winkelpand. Alles wijst op brandstichting in een gebouw waar ze al eerder gelijkaardige brandjes hadden moeten blussen. Na een eerste brandhaard wordt ook een tweede gevonden en afgeblust. Dan gebeurt het onvoorspelbare. Wat een 'brand in een gebouw' leek, bleek een 'gebouw in brand'. In een vals plafond verdampt een massieve hoeveelheid isolatiemateriaal tot een gasbel die plots ontvlamt waardoor het aan elkaar gebricoleerde complex van gebouwen eensklaps verandert in een inferno. Twee mannen die nog binnen waren, komen om. Hun levens komen tragisch tot een einde, dat van Coenen stort in elkaar. In Wat heb ik fout gedaan? gaat hij op zoek naar een verklaring voor hoe het zo dramatisch mis kon gaan. Hij gaat in de leer bij wetenschapsfilosofen, neurowetenschappers, genetici en psychologen om te proberen begrijpen hoe wij beslissingen nemen en hoe die soms faliekant verkeerd kunnen zijn. Aan de hand van verhalen uit de egyptologie (waarin hij ooit doctoreerde) en uit de brandweerkunde en criminologie (de branden in Kaprun, De Punt of de Grenfell Tower of de moord op Amadou Diallo) laat hij zien hoe ons voorspellende brein in de fout kan gaan. Coenen zat die nacht in de Koolmijnlaan in het verkeerde scenario, alleen wist hij dat niet. Zijn verhaal is in alle openheid aangrijpend en leerrijk, niet alleen voor brandweerlui maar voor iedereen die het wel eens verkeerd voorheeft.

Mark Coenen, Kritak, 232 blz.