Vaccins ontwerpen is één zaak, maar hoe zorgt men ervoor dat ze ook toegediend worden? Door de strijd aan te binden met kwakkels, door te luisteren naar factoren die bepalend zijn voor vaccinatietwijfel, en door het vertrouwen aan te wakkeren, niet alleen in de vaccins maar ook in de overheid.
...
"Als arts weten we dat vaccins levens redden en dat ze de veiligste gezondheidsproducten zijn, maar het is belangrijk ze ook te kunnen gebruiken", overweegt dr. Nicolas Dauby (Sint-Pietersziekenhuis, Brussel) op een recent symposium georganiseerd door het FAGG en pharma.be (*). "We weten overigens dat vaccinatie rendabel is: als men in België één euro uitgeeft voor de vaccinatie van kinderen, spaart men drie euro uit omdat men ziekte en complicaties vermijdt." Hoe kan men die boodschap het best verspreiden? "Het kan helpen om het nut van vaccins onder de aandacht te brengen, maar naar mijn gevoel leven we in een egoïstische maatschappij die weinig belang hecht aan het collectieve welzijn. Om nog maar te zwijgen over de vaccinatietwijfel, die uiteraard al bestond vóór de pandemie, onder andere in Frankrijk, waar de weerstand tegen vaccins bijzonder uitgesproken is. Er is dus nog een lange weg te gaan", geeft dr. Dauby toe. Volgens een peiling die werd gehouden tien dagen na het begin van de lockdown meldde 26% van de Fransen dat ze het vaccin tegen covid-19 zouden weigeren - 37% van de personen met laag inkomen, en 36% van de jonge vrouwen tussen 18 en 25 jaar. De drie belangrijkste redenen voor de weigering waren: een vaccin dat in zeven haasten wordt ontwikkeld is te gevaarlijk (64%), een algemeen vooroordeel tegen vaccinatie (27%) en de overbodigheid van vaccinatie omdat covid-19 geen gevaarlijke ziekte is (9%). Om doeltreffend te communiceren over vaccinatie, moet men zich bewust zijn van de desinformatie die via de digitale media wordt verspreid, van vaccinatietwijfel bij zorgverleners en van de mate waarin de bevolking de overheid vertrouwt. Een studie die in 2020 werd uitgevoerd in Groot-Brittannië en de VS (Loomba et al.) heeft aangetoond dat bij personen die oorspronkelijk bereid waren zich te laten vaccineren, de bereidheid afnam na blootstelling aan desinformatie die op de digitale media de ronde deed. Nicolas Dauby verwijst ook naar het fakenews dat het vaccin tegen covid-19 in verband bracht met vruchtbaarheidsstoornissen bij de vrouw. Deze kwakkel verspreidde zich in maart 2020 razendsnel vanuit een blog. Hoewel hij snel verwijderd werd, bevestigde 25% van de Britse vrouwen achteraf dat ze het vaccin niet meer wilden omdat er twijfel was over het effect op de vruchtbaarheid. Niet alles zit fout in de sociale media. "Influencers kunnen zich zeer nuttig maken door betrouwbare informatie over vaccins te verspreiden", weet Nicolas Dauby. "Ze kunnen zich bijvoorbeeld aansluiten bij pogingen om minderheden en jongeren te bereiken. De beroemdheden van de Instagram genieten bij hun doelpubliek meer vertrouwen dan klassieke beroemdheden in de algemene bevolking." De Brusselse arts vertelt over een Amerikaanse campagne waarbij influencers die hoofdzakelijk gehoor vonden bij zwarte Amerikanen en latino's, in hun berichten pleitten voor het griepvaccin. "Zowat 94% van de reacties op die berichten waren positief, wat laat vermoeden dat deze strategie beloften inhoudt als vehikel voor gezondheidsinformatie en dat ze de sociale normen kan doen evolueren, in het bijzonder voor omstreden onderwerpen zoals vaccinatie", concludeerden de auteurs Bonnevie et al. (2021). Een ander voorbeeld is het Team Halo (teamhalo.org), dat werd opgericht in het kader van het Verified-initiatief van de Verenigde Naties. Deze internationale groep van wetenschappers en zorgverleners reageert op bezorgdheden en desinformatie rond het vaccin tegen covid-19, verspreid langs TikTok, Instagram en Twitter. Dr. Dauby haalt ten slotte nog het Belgische voorbeeld aan van School'up, een campagne rond het vaccin tegen covid-19 die tijdens de herfst van 2021 liep in Brusselse scholen, in samenwerking met influencer vinz.kante die op Instagram 52.000 volgers bereikt. Zorgverleners zijn niet alleen - voor sommige onder hen - vaccinatoren, maar ook de meest invloedrijke pleitbezorgers voor vaccinatie. Hun rol is wel kritiek voor de aanvaarding van vaccins, omdat ze ook een bron van vaccinatietwijfel kunnen zijn. "De meeste patiënten hebben vertrouwen in de informatie en het advies van de zorgverleners, maar binnen de beroepsgroep is niet iedereen expert in vaccinatie, waardoor er twijfels rond vaccins kunnen rijzen", weet Nicolas Dauby. Hij onderstreept het belang van een robuust onderwijs binnen de medische opleiding, alsook gedurende de hele loopbaan. Hij heeft deelgenomen aan een studie die liep in Frankrijk, België en Canada in oktober en november 2020 bij 2.678 zorgverleners (Eurosurveillance 2020). De belangrijkste factor die aanleiding geeft tot vaccintwijfel of -weigering is het feit dat de vaccins tegen covid-19 in een ijltempo ontwikkeld zijn, gevolgd door een gebrek aan vertrouwen in de ministeriële overheid om de veiligheid van het vaccin te waarborgen, alsook persoonlijke ervaring met het griepvaccin. Voor dr. Dauby speelt het voorbeeld van 'het kleine Cuba' versus 'Big Pharma' boekdelen (The Conversation, 16 maart 2022). "Cubanen hebben aangetoond dat ze aandacht hebben voor het collectieve welzijn. Ze hebben vertrouwen in de vaccins en de vaccinatieprogramma's. Ze weten dat ze niet als proefkonijnen worden gebruikt als een vaccin goedkeuring verkrijgt. Daardoor is het gemakkelijker om vaccinatieprogramma's uit te rollen." Het voorbeeld van Cuba is iets waarvan dr. Dauby alleen maar kan dromen met het oog op de gebrekkige communicatie in ons land. De nood is hoog als men bedenkt dat Bénédicte Linard, gezondheidsminister voor de Fédération Wallonie-Bruxelles, in oktober 2021 aangaf dat 'het niet erg is dat slechts een derde van de jongeren in Brussel gevaccineerd zijn'. Of als men beseft dat sommige verkozenen vragen om het vaccin van AstraZeneca in hun gemeente niet toe te dien. Of nog, als sommige ministers niet willen antwoorden op de vraag of ze hun kinderen zullen laten vaccineren, omdat ze vrezen in een lastig parket terecht te komen... "Factoren die bepalend zijn voor de aanvaarding van vaccins zijn tijdens de pandemie niet echt veranderd", zegt dr. Dauby nog. "De digitale jungle moet bewaakt worden door de overheid, maar ook door de wetenschappers, om desinformatie rond vaccins onderuit te halen. Er moet aandacht zijn voor de bezorgdheden van zorgverleners en hun opleiding. Overheden moeten actief ijveren voor een 'positieve' vaccinatiecultuur. Tegelijk is de levenscontext van de recipiënten belangrijk. Het opleidingsniveau en het begrip van de taal zijn relevante gegevens."