Wij en onze hersenen

Waar dienen onze hersenen voor? Om te denken, zullen de meesten zeggen. Denken is echter maar een neveneffect volgens psycholoog en neurowetenschapper Lisa Barrett. Dat denkorgaan dient in eerste instantie om de lichaamshuishouding te regelen. Daarbij is geen wezenlijk verschil tussen het brein van de amphioxusworm van 550 miljoen jaar geleden en een homo sapiens van nu. Wel is dat organisatieorgaan steeds complexer geworden, op maat van de omgeving waarin het bijbehorende organisme dient te overleven. De menselijke soort heeft zich aan de meest uiteenlopende leefomgevingen aangepast (of heeft zelf die omgeving aangepast) en bedient zich daarbij van een uiterst flexibel en performant regelsysteem.Dit is een korte samenvatting van de eerste (halve) les in Seven and a half lessons about the brain waarin Barrett op erudiete wijze een overzicht biedt van de actuele inzichten in de hersenwetenschap. Haar handzaam boek is puntig, onderhoudend, uitermate leesbaar en leerrijk, zelfs voor iemand die alles al denkt te weten over de hersenen. Uit elke weloverwogen zin blijkt hoe goed je een onderwerp in de vingers moet hebben om het zo helder te kunnen vertellen. Bovendien maakt Barrett de nieuwste inzichten uit de hersenbiologie relevant voor het leven van alledag.Wij zijn biologische wezens en het brein waar we mee geboren worden bepaalt hoe we onszelf en de wereld zien, onze relaties met anderen en hoe we leven. Het begint bij kleine breinen die zich enten op de wereld, in een levend netwerk dat zichzelf 'bedraadt' in connectie met alles er omheen. Opgroeien en opgevoed worden is meegroeien met een brein dat door interne en externe gebeurtenissen afgeregeld wordt door een immens proces van neuronen die verbonden of weggesnoeid worden. Opvoeders geven vorm aan het psychische en sociale biotoop van een opgroeiend kind. Een babybrein leert die leefwereld kennen, ervaring na ervaring verzamelend in een aanzwellend geheugen. Zo wordt dat brein een gesofistikeerd voorspellingsorgaan, werkend op basis van ervaringen uit het verleden, reacties voorbereidend op wat in en om ons heen gebeurt. Daarin kunnen we zelf een actieve rol spelen, de basis van onze vrije wil. (Barrett schuwt ook de filosofische discussies niet.) Onze hersenen kunnen niet zonder andere hersenen. Interactie, van agressie tot empathie, is geworteld in een sociaal brein, met taal in een cruciale rol. Woorden hebben een grote impact op het brein en dus ook op hoe we met onszelf en de anderen en de wereld omgaan. Breinen creëren de sociale, culturele realiteit, inclusief abstracte concepten of beeldende metaforen. Veel weten we nog niet. Wat we wel weten is dat het brein de bron is van onze sterktes en zwaktes. 'It makes us simply, imperfectly, gloriously human.' Lisa Feldman Barrett, Seven and a half lessons about the brain.Picador 180 blz. Een van Barretts kernideeën is dat de hersenen een flexibel neuronaal systeem zijn dat meegroeit met zijn omgeving en David Eagleman gebruikt dat in Stroom als fascinerend perspectief op ons mens zijn.Eagleman is neurowetenschapper aan Stanford University en auteur van onvolprezen en originele boeken over hersenen en bewustzijn zoals Sum en Incognito. Hij smeedt de nieuwste inzichten over de plasticiteit van het brein tot een neologisme. Hij wil voorbij de computeranalogieën van software en hardware en introduceert 'liveware' als basisconcept voor ons zenuwstelsel, dat zich voortdurend 'herweeft' op maat van belevenissen en gebeurtenissen.De originele Engelse titel Livewired is moeilijk te vertalen en met een knipoog naar Heraclitus werd gekozen voor Stroom. Zoals je nooit twee keer in dezelfde stroom kan stappen, zo veranderen ook onze hersenen in de loop van ons leven terwijl we dezelfde mens blijven. Elders gaat jammer genoeg de vertaling de mist in waardoor de scherpzinnige en innovatieve formuleringen van Eagleman verloren gaan of zelfs fout worden weergegeven. In een fascinerende en meeslepende boek gebruikt Eagleman treffende en vaak minder bekende gevalstudies en experimenten uit het hersenonderzoek om te illustreren hoe onze hersenen onder invloed staan van de omgeving waarin ze functioneren. Hoe ze zich verrassend snel kunnen aanpassen aan verandering. Zoals aan een speciale fiets die naar rechts zwenkt als je het stuur naar links draait. Of aan een hemisferectomie. Of aan het verwerken van visuele informatie via gehoor of tast.Dankzij een dynamisch, informatiezoekend, voorspellingen genererend, zichzelf herbedradend systeem kunnen we in een complexe, veranderende wereld overleven. Het maakt het soms zelfs mogelijk om fysieke of psychische schade aan de hersenen te overleven. Het verklaart onze grote leervaardigheid of posttraumatische stoornissen.We denken vaak dat onze ik en de wereld daarbuiten twee aparte entiteiten zijn. Eagleman laat zien dat wie wij zijn het resultaat is van een levenslange interactie met onze omgeving, met onze vrienden en vijanden, onze cultuur en ons tijdperk. Wij zijn nauw verweven met de rijke context waarin we ingebed liggen. David Eagleman, Stroom. Over ons voortdurend veranderende brein. Oorspronkelijke titel: Livewired. The inside story of the ever-changing brain, vertaald door Rogier van Kappel. De Bezige Bij, 414 blz.