...

De studie was gebaseerd op een multinationaal patiëntregister met gegevens opgetekend in 671 ziekenhuizen verspreid over zes werelddelen, goed voor een totaal van iets meer dan 96.000 patiënten die waren gehospitaliseerd met covid-19. Van hen kregen bijna 15.000 een behandeling met (hydroxy)chloroquine, met of zonder macrolide.Heel snel gingen stemmen op om te onderstrepen dat de analyse mogelijk aan confounding onderhevig was: in afwezigheid van randomisatie moet men veronderstellen dat artsen waarschijnlijk de ziekste patiënten met (hydroxy)chloroquine ± macrolide behandelden.De publicatie van Mehra et al. gaf nochtans aan dat de resultaten werden gecorrigeerd voor de ernst van de aandoening bij het begin van de behandeling, op basis van de zuurstofsaturatie en een prognostische score voor patiënten met sepsis. Rekening houdend met die criteria was er bij het begin van de behandeling geen significant verschil in ernst van de ziekte tussen de behandelde groep en de controlegroep. Intussen rezen er echter twijfels over de authenticiteit van de gegevensbank. Zo waren er in de studie bijna 4.500 Afrikaanse patiënten opgenomen, terwijl de heersende scepsis het onwaarschijnlijk achtte dat Afrika zo'n groot aantal elektronische patiëntgegevens bijhoudt. Met andere woorden: de gegevens zouden frauduleus zijn. De gegevensbank was aangereikt door het Amerikaanse bedrijf Surgisphere. Sapan Desai, de CEO van Surgisphere, was de tweede auteur van de betwiste studie in The Lancet.Surgisphere had ook al de wenkbrauwen doen fronsen in verband met een studie die op 1 mei in New England Journal of Medicine verscheen. De studie ontkrachtte de veelbesproken hypothese dat ace-remmers en sartanen het risico op een ongunstige evolutie bij covid-19 zou verhogen. Volgens sommigen rammelde deze publicatie: per land wordt een klein aantal deelnemende ziekenhuizen vermeld, maar uiteindelijk leveren die landen een disproportioneel hoog aantal patiënten aan.Onder druk van kritische opmerkingen publiceerden The Lancet en New England Journal of Medicine in de helft van vorige week respectievelijk een expression of concern. Onafhankelijke reviewers zouden de gegevens herbekijken. Toen Surgisphere weigerde het volledige bestand te ontsluiten, was het pleit beslecht: beide artikels werden ingetrokken.Dat het debat over de studie in The Lancet van een uitgesproken emotionaliteit doordesemd is, bleek al meteen uit de slordig geformuleerde aantijgingen over mogelijke confounding. Maar emoties hebben hier waarschijnlijk ook een gunstig effect gehad.Er zijn maar weinig onderwerpen die in deze coronatijden de wereld zo verdelen als de rol van (hydroxy)chloroquine bij de behandeling van covid-19. De publicatie in The Lancet zette gezondheidsoverheden ertoe aan studies rond (hydroxy)chloroquine stil te leggen. Was het een diepgaande frustratie hierover die sommige onderzoekers ertoe dreef om uit te vissen dat Surgisphere een volumineuze gegevensbank aanlevert, maar toch op LinkedIn slechts een vijftal medewerkers blijkt te hebben? Surgisphere viel uiteindelijk door de mand dankzij het cumulatieve effect van dit soort speuroefeningen. En of The Lancet nu alle geloofwaardigheid verloren heeft, zoals sommige bronnen beweren? Laten we toch maar voor ogen houden dat het blad al andere waters doorzwommen heeft. In 2010 trok The Lancet een studie in van Wakefield et al., waaruit moest blijken dat het MBR-vaccin autisme veroorzaakt. De maatregel kwam er twaalf jaar na publicatie. Wat door Andrew Wakefield omschreven werd als een reeks van consecutieve patiënten, bleek in werkelijkheid een geselecteerde populatie te zijn. De studie was gefinancierd door advocaten die namens de ouders van gevaccineerde kinderen een zaak hadden aangespannen tegen vaccinfabrikanten. De vraag rijst of dit incident niet meer impact gehad heeft op de volksgezondheid dan het frauduleus afschieten van (hydroxy)chloroquine. De vraag rijst ook of men van reviewers kan verwachten dat ze de herkomst van gegevens tot op het bot uitspitten. Dat is een tijdrovende bezigheid, terwijl we tot nader order toch mogen aannemen dat de overgrote meerderheid van de onderzoekers eerlijk met gegevens omspringt. Het publiceren van de studie is hier heilzaam geweest: ze heeft een wereldwijde peer review mogelijk gemaakt, die uiteindelijk de vinger op de wonde legde. De uitschuiver is gecorrigeerd. Terug naar de orde van de dag.