Wagner over Beethoven

Het Beethovenjaar eindigt op 16 december. Dan is het precies 250 jaar geleden dat de componist geboren werd.Al gauw na zijn dood in 1827 bleek dat Beethovens oeuvre op de jonge generatie componisten een verpletterende indruk maakte. Het wekte nieuwsgierigheid, het imponeerde en verlamde hen ook soms.Het bekendste voorbeeld daarvan is natuurlijk Johannes Brahms die het componeren van een eerste symfonie voortdurend bleef uitstellen. Hoe kon hij zijn eigen symfonische creaties in het licht van die negen symfonische monumenten van Beethoven plaatsen? Het leek voor vele componisten alsof Beethoven jaren na zijn dood met een strenge blik over hun schouders bleef toekijken. Zo bleef de grote maestro op het vlak van pianomuziek, strijkkwartet of symfonie dé maatstaf gedurende de hele negentiende eeuw.Richard Wagner was amper 14 jaar oud toen Beethoven in Wenen stierf. Ze ontmoetten elkaar nooit, maar dat weerhield de jonge Wagner er niet van zijn fictieve pelgrimstocht naar de maestro in Wenen te beschrijven voor een bijdrage in een Parijs' tijdschrift (deze tekst is niet in dit boek met verzamelde geschriften opgenomen, maar is wel terug te vinden in het eerder verschenen boekdeel dat aan Wagners Parijse geschriften gewijd is*). In zijn jeugdjaren componeerde Wagner weleens een symfonie of pianomuziek, maar uiteindelijk zou hij zich volledig uit Beethovens schaduw begeven en zich haast exclusief aan het operagenre wijden. Toch beschouwde de invloedrijke Richard Wagner, Ludwig van Beethoven als de grootste componist uit het recente verleden. In 1870 bij de herdenking van de 100ste geboortedag, schreef hij een essay over Beethoven. Het is een nationalistische lofrede op de componist, en tegelijk een onderzoek naar het wezen van muziek waar hij ook de filosofie van Schopenhauer bij betrekt. En uiteraard zal de zelfingenomen Wagner er alles aan doen om Beethoven voor zijn eigen artistieke kar te spannen.Had Beethoven in zijn negende symfonie niet aangetoond, dat de symfonische muziek met vocale elementen aangevuld moest worden en hij dus onrechtstreeks naar de opera als het uitverkoren genre van de toekomst verwees? Zo beschouwde Wagner de Negende als voorbode van zijn eigen visionaire Gesamtkunstwerk. Door Beethoven meermaals aan te halen als zijn voorbeeld, plaatste Wagner zich tegelijk ook in de Duitse canon van Dürer en Bach over Goethe, Mozart en Beethoven tot bij hemzelf. Toen hij in 1872 de eerste steen legde voor zijn eigen Festspielhaus in Bayreuth, met de bedoeling er uitsluitend eigen werk uit te gaan voeren, dirigeerde Richard Wagner niet toevallig de Negende van Ludwig van Beethoven in het prachtige Markgräfliches Opernhaus. Wagner verdedigde Beethovens werk ook voor 1870 al als dirigent. Je kan gerust stellen dat hij sedert de jaren 1840 een echte pleitbezorger was voor het werk van zijn geliefde componist. Daarbij vond hij overigens dat hij mocht ingrijpen in de orkestratie van de originele partituur om de overleden componist een handje te helpen.Onder Wagners leiding werd de Negende in 1846 bijvoorbeeld in Dresden uitgevoerd. Bij die gelegenheid besefte hij dat dit gecompliceerde werk best wat duiding kon gebruiken om het publiek van de grote waarde te kunnen overtuigen. En zo schreef hij een uitgebreide programmatoelichting, waarin hij onder meer via citaten uit Goethes Faust de lezers het Beethovenlicht wilde laten zien.Wagner lichtte ook nog andere Beethoven-werken toe zoals de Eroica, de Coriolanus-ouverture of het strijkkwartet opus 131. Het is handig om die Wagnerteksten over Beethoven nu samen te vinden in het Nederlands. Vertaler Philip Westbroek schreef ook bij dit deel een verhelderend voorwoord, waarin Wagners boeiende, maar toch altijd in ietwat gezwollen taal, verhulde teksten in hun context geplaatst worden. De vijf schrijfsels bieden verschillende invalshoeken op het werk van Beethoven en ze leveren meteen ook een sleutel tot Wagners eigen opvattingen over muziek.