...

Talrijke factoren kunnen bepalen hoe medicatie zich in het lichaam gedraagt. De omgeving is één van de belangrijkste, via comedicatie, voedingssupplementen, tabak, alcohol, enzovoort. Maar ook de voeding kan een steentje bijdragen. Artsen en patiënten zijn zich daar niet altijd van bewust. Soms leiden de levensgewoonten van de patiënt tot een toename of een afname van het therapeutisch effect. "Het is een onmogelijke opgave om het effect van alle levensgewoonten op het gedrag van geneesmiddelen in detail weer te geven", zegt prof. Ron Matthijsen, klinisch oncoloog en farmacoloog (Erasmus Kanker Instituut, Rotterdam) op het 22ste Voedings- en Gezondheids-congres (de Heizel, 15-16 november).Patiënten gebruiken weleens bereidingen die deel uitmaken van de complementaire en alternatieve geneeswijzen (CAG). CAG maken gebruik van een brede waaier aan niet-conventionele praktijken en middelen (visolie, kurkuma, Sint-Janskruid, cannabis, enzovoort).Waarom nemen patiënten dat? "Bijvoorbeeld omdat problemen zoals angst en vermoeidheid niet op de juiste manier worden opgevangen met conventionele middelen", zegt de spreker. "Maar ook omdat mensen denken dat die alternatieve middelen een effect zullen hebben op de kwaadaardige tumor. Of om bijwerkingen van de kankerbehandeling tegen te gaan. Vooral jonge, hooggeschoolde vrouwen met een comfortabel inkomen hebben belangstelling voor deze opties. Maar men moet uitermate behoedzaam zijn. CAG kunnen inwerken op cytochromen en eiwitten die geneesmiddelen transporteren."Prof. Matthijsen geeft als voorbeeld Sint-Janskruid, dat het effect van irinotecan (een prodrug die wordt gebruikt bij darmkanker) beïnvloedt doordat het de activatie van de molecule in de lever tegengaat. "Dit kreeg veel aandacht in de media. De Nederlandse overheid heeft beslist dat er op alle bereidingen met Sint-Janskruid een waarschuwing moest komen in 2019, maar dat reglement is nog niet van kracht.""Vaak kan men niet voorspellen welk effect de combinatie van een CAG met een conventionele of experimentele behandeling zal hebben", vervolgt hij. "Voor Sint-Janskruid kennen we de remmende en inducerende effecten van de verschillende bestanddelen, maar toch valt de interactie soms heel anders uit dan verwacht. Wat voorspellingen extra moeilijk maakt, is dat de gebruiksduur van CAG een rol kan spelen: men krijgt eerst remming, daarna inductie van de eiwitten die het geneesmiddel afbreken en transporteren." (1)Een ander voorbeeld is medicinale cannabis. Men heeft kunnen aantonen dat droge wiet het effect van docetaxel niet beïnvloedt, maar een studie over cannabisolie is nog aan de gang.En wat moeten we denken van kurkuma? Dit kruid krijgt allerlei zogenaamde gunstige effecten op kanker toegedicht. Kurkuma is zeer populair, vooral bij vrouwen met borstkanker.Het team van prof. Matthijsen heeft een klinische studie uitgevoerd waarbij tamoxifen (20 à 30 mg/dag) werd vergeleken met tamoxifen + kurkuma (1.200 mg curcumine, 3 maal/dag) en met tamoxifen + kurkuma + piperine, een middel dat de biologische beschikbaarheid van kurkuma verhoogt (10 mg). (2) Tamoxifen is een prodrug die wordt geactiveerd door omzetting in zijn metaboliet endoxifen. Maar kurkuma werkt in op enzymen en op cytochroom CYP3A4 en CYP2D6, waardoor het kruid de blootstelling van het lichaam aan geneesmiddelen kan wijzigen.De resultaten tonen een beperkte, maar significante afname van de plasmaconcentratie van tamoxifen en endoxifen, als tegelijk kurkuma wordt genomen (al dan niet met piperine). Maar bij personen met een snel CYP2D6-metabolisme is het verschil groter. "In 2019 hebben we dus gevraagd een waarschuwing te formuleren over kurkuma, omdat de werkzaamheid van tamoxifen erdoor afneemt. Momenteel bestuderen we ook het effect van groene thee op dit geneesmiddel. De resultaten worden volgend jaar verwacht", zegt prof. Matthijsen.Een massa gegevens wijst uit dat het wantrouwen tegenover pompelmoes in verband met medicamenteuze interacties gegrond is. "Ook alcoholconsumptie wordt afgeraden, omdat cytochroom CYP3A er in de lever door geactiveerd wordt. Rode wijn bevat bovendien flavonoïden, die het transport van geneesmiddelen kunnen beïnvloeden. We hebben hier dus te maken met een gevaarlijke combinatie."Ook visolie en vette vis moet men tijdens een chemotherapie schuwen. "We hebben hier indirecte bewijzen. Muizen die visolie kregen, werden resistent tegen cisplatinum. Men beveelt patiënten aan visolie, makreel en haring te vermijden in de dagen rond de chemotherapie, net wegens het risico op resistentie."Ten slotte moet nog gezegd dat veel kankerpatiënten zuurremmers nemen. Deze middelen kunnen de resorptie van geneesmiddelen vanuit de maag ongunstig beïnvloeden. Men kan dit tegengaan met zuurhoudende drank, zoals cola. Dat werd aangetoond met erlotinib." (3)"Ik beveel patiënten al tijd aan met hun arts te bekijken wat ze innemen naast hun conventionele behandeling", concludeert prof. Matthijsen. "Geen enkele voedingsstof kan kanker voorkomen. De belangrijkste maatregel is een gezonde voeding."