...
Gisteren bracht CINEMATEK een dubbele dvd uit met drie films van Thierry Zéno in een splinternieuw digitaal jasje. Zéno (pseudoniem voor Thierry Jonard) werd in 1950 geboren in Namen, de stad van Félicien Rops. Hij liep er school aan het Jezuiëtencollege waar een pater hem Milos Formans De Liefde van een blondje liet ontdekken waarbij de pater de naaktscènes wel censureerde door zijn hand voor de projector te houden. Zo ontstond bij Zéno een passie voor film. In 1973 studeerde hij als regisseur af aan het IAD (Institut des Arts de diffusion). Naast regisseur en producent (met al snel zijn eigen productiemaatschappij) was hij leraar cinegrafie en videografie en directeur van de Academie voor tekenkunsten en visuele kunsten van Sint-Jans Molenbeek, en van 1993 tot zijn overlijden in 2017: gedelegeerd bestuurder van de vzw Fonds Félicien Rops.De dvd bevat onder meer Bouche sans fond ouverte sur les horizons, Zéno's debuut uit 1971. Daarin schildert hij aan de hand van lange interviewflarden een portret van de art-brutkunstenaar Georges Moinet. Moinet verblijft dan reeds 15 jaar in de psychiatrische instelling van Namen en hulde zich steeds in stilzwijgen. Hij doorbreekt die stilte voor Zéno die hem bijna continu in close up filmt en de man voor zich laat spreken.Volgens professor Muriel Andrin van de ULB die de films in de dvd-inlay magnifiek duidt, duiken dan al de thema's kunst, waanzin, marginaliteit, de grens en het menselijke op. Kunst zal wel vaker voor inspiratie zorgen bij Zéno. In de mini-documentaire Artifices d'acier staat een beeldhouwwerk van Olivier Strebelle centraal. Voor Les Tribulations de Saint Antoine filmt Zéno werk van Bosch, Rops, Ensor, Ernst en Dalí. Een citaat van Rops weerklinkt in Zéno's Les muses sataniques: "Men is kunstenaar, of net iets meer. De deur naar dat iets meer wordt zoals in de sprookjes, bewaakt door tovenaars en monsters, en wie naar binnen wil moet op de drempel een hevige strijd leveren. Verder dan die drempel ben ik nog niet gekomen, maar toch zal die deur moeten worden ingebeukt."Voor de (ook op de dvd terug te vinden) documentaire Des Morts uit 1979 reisde Zéno met zijn crew de planeet af om te registreren hoe mensen elk op hun culturele manier omgaan met de dood. Bij al deze getuigenissen, rituelen en video-opnames krijgt u als kijker niet de minste commentaar, Het is de toeschouwer zelf die de beelden verwerkt en ze de betekenis geeft die voor eenieder kan verschillen.In het helemaal woordenloze Vase de noces (dat ook op de dvd prijkt) waarmee Zéno echt bekend werd in 1974 ging die nog een stap verder door te tonen hoe een jongeman een passionele verhouding heeft met een zeug. De kijker kan Zéno's enige fictiefilm zien als een mystieke allegorie die verwijst naar Sint-Antonius of hem walgelijk, scatologisch vinden, zoals hij dat misschien ook deed bij Salo van Pasolini. Wij ontdekten de film in Bozar tijdens de briljante expo Visionair België van Harald Szeemann. Expomaker Szeemann ontdekte Vase de noces toen hij jureerde op de laatste editie van het EXPRMTL festival in Knokke en de film van Zéno bekroonde. Op dat festival ontstond ook het door Filmconservator Jacques Ledoux gecreëerde Age d'or label, vernoemd naar de subversieve film van Buñuel. Aan EXPRMTL brengt CINEMATEK op 23 oktober hulde tijdens de Museum Night Fever. In de foyer van CINEMATEK vindt sinds kort naar aanleiding van 100 jaar Jacques Ledoux een expo plaats met archiefstukken en foto's van EXPRMNTL en Thierry Zéno. Volgend weekend organiseert CINEMATEK een Age d'or weekend. Vrijdag 17/09 staat volledig in het teken van Thierry Zéno met vertoningen van Vase de noces en Bouche sans fond ouverte sur les horizons en de niet op de dvd te vinden Les Tribulations de Saint-Antoine en Artifices d'acier.Zo zullen weer nieuwe generaties het bijster originele oeuvre van Thierry Zéno ontdekken. We sluiten af met de wijze woorden van Muriel Andrin: "Nu Zéno's strijd geleverd is, nu hij over de drempel is gestapt waar Rops naar verwees, heeft hij niets meer van een gewone kunstenaar: zijn opzettelijk provocerende, rijke maar vooral aangrijpende oeuvre is dat van een vrije geest - eenvaak lichtzinnig gebruikte term - die hier voor één keer echt van toepassing is."