Van de straat naar Sotheby's

Keith Haring (1958-1990) werd op 31-jarige leeftijd geveld door aids, Jean-Michel Basquiat (1960-1988) stierf op zijn 27ste na een overdosis heroïne. In hun korte leven en loopbaan hebben zij allebei een gigantisch oeuvre nagelaten. Hun beeldtaal is totaal verschillend, behalve op één punt, ze is voor allebei o zo herkenbaar. Het volstaat immers niet met borstel en verfspuitbus de straat op te trekken. Als je een groot publiek wil bereiken, moet je boodschap duidelijk en krachtig zijn en de (beeld)taal waarin je die boodschap brengt zo leesbaar mogelijk.Haring en Basquiat evolueerden allebei van de straat naar de galerie en het museum, al was dat niet zomaar van harte. Hun werk behaalt inmiddels topprijzen in de grote veilingzalen. Vooral Basquiat wiens schilderij Untitled op 18 mei 2017 bij Sotheby's New York afgehamerd werd op 110,5 miljoen dollar (zo'n 99 miljoen euro). Haring blijft steken op bedragen rond de 6 miljoen euro, al is ook dat ver verwijderd van zijn idee Kunst is voor iedereen. De tentoonstelling Keith Haring in Bozar (verlengd tot 21 juli) en de bijhorende catalogus (uitg. Mercatorfonds) geven een mooi overzicht van het korte leven en het rijke werk van Keith Haring die behalve kunstenaar, en voor zichzelf misschien nog belangrijker zelfs, ook activist was. Kunst was voor hem niet zozeer een doel, wel een middel, een hefboom om de dingen in beweging te brengen. Achter dit op het eerste zicht frêle mannetje - schijn bedriegt - stond een zeer sterke persoonlijkheid met een groot hart. Om het fenomeen street art van vandaag te begrijpen moeten we teruggaan tot het New York van de jaren 1980 toen in de groezelige kelders van East Village/downtown Manhattan een tegencultuur tot stand kwam die al gauw de hele wereld zou overspoelen. Kunst en muziek in avantgardeformaat waren het middel, het doel was NEEN zeggen tegen racisme, homohaat, onderdrukking door religie, atoomwapens, noem maar op. De thema's klinken ons vandaag bekend in de oren. En in die omgeving waar van alles opborrelde voelde Keith Haring zich als een vis in het water.Zijn zoektocht naar democratische middelen om zijn kunst te verspreiden dreef hem naar de underground van East Village, the place to be, waar hij zijn creativiteit helemaal kon botvieren. Hij had al een zekere bekendheid verworven door zijn optredens in de Newyorkse metropijpen waar hij met krijt duizenden tekeningen maakte die door de metroreizigers gretig werden weggegraaid. In East Village werd hij omarmd door Andy Warhol en kon hij zich helemaal uitleven. Keith Haring had immers veel in zijn mars. Hij ontpopte zich tot performer, maakte collages, speelde met woorden, maakte videofilms, tekende platenhoezen, ontwierp kledingstukken voor Madonna en beschilderde het gracieuze lichaam van Grace Jones voor haar performances. Omdat de klassieke galerieformule hem niet zinde, begon hij ook zelf een ondergrondse galerie in East Village en organiseerde tentoonstellingen begeleid door punkmuziek in de broeierige Club 57, in de kelder van een kerk op St. Mark's Place. In zijn spoor startten tientallen artiesten in East Village hun eigen kunstgalerie.Een kunstenaar was voor Keith Haring "een woordvoerder voor de maatschappij op een bepaald moment in de geschiedenis". Hij nam zelf actief deel aan betogingen tegen de Apartheid in Zuid-Afrika, tegen de wapenwedloop, tegen het falende gezondheidssysteem in de VS toen de aids-epidemie uitbrak. Hij ontwierp en drukte duizenden affiches die hij zelf uitdeelde op de manifestaties. De straat was zijn atelier én zijn galerie!Zijn sterkste boodschap was allicht de 300 meter lange muurschildering die hij in 1986 maakte op de Muur van Berlijn. In de kleuren van de Duitse vlag schilderde hij een eindeloze fries van zijn typische figuren, hand in hand, om de verbondenheid van de mensen in oost en west aan te geven. Enkele maanden voor zijn dood maakte hij samen met 500 kinderen een 150 meter lange muurschildering in het centrum van Chicago. "Misschien heb ik hun leven op een blijvende manier beïnvloed", schreef hij in zijn dagboek. Als inspiratiebronnen noemde Keith Haring steevast Fernand Leger, Jean Dubuffet én Pierre Alechinsky. Of de bewondering voor onze landgenoot hem naar België dreef, weten we niet. Feit is dat hij verscheidene keren een bezoek aan ons land bracht en er ook zijn sporen achterliet. In Knokke beschilderde hij een zeecontainer, in het Muhka in Antwerpen maakte hij een muurschildering in de cafetaria.Zijn grootste bewondering ging echter uit naar die andere straatkunstenaar Jean-Michel Basquiat met wie hij in 1980 bevriend geraakte. Basquiat was twee jaar jonger dan Keith Haring, een selfmade artist, een natuurtalent met Haïtiaanse roots. Op zijn 18de al trok hij de aandacht met zijn explosieve muurschilderingen en heel snel kreeg hij toegang tot de artistieke smeltkroes van East Village. Twee kunstenaars kunnen in hun werk niet méér tegengesteld zijn dan Keith Haring en Jean-Michel Basquiat. Tegenover de grappig ogende stripfiguren, ogenschijnlijk onschuldig, geschilderd in vloeiende lijnen van Keith Haring, stelt Basquiat zijn grijnzende wezens voor in een grimmig haast griezelig horror vacui. Haring hield van kalligrafie en in het werk van Basquiat bewonderde hij vooral zijn 'literaire graffiti'. Misschien tegen wil en dank werden de beide kunstenaars, vooral na hun vroegtijdige dood, toch ingekapseld in het systeem van de kunstmarkt. Al had Keith Haring zijn voorzorgen genomen: toen hij de dood voelde naderen richtte hij de Keith Haring Foundation op die aids- organisaties en instellingen voor gemarginaliseerde jongeren steunt.Wat te voorzien was gebeurde: de kunst van Haring en vooral Basquiat haalde astronomische prijzen in de grote veilinghuizen. Anderzijds zorgden grote tentoonstellingen in de topmusea van de hele wereld, er ook voor dat de boodschap die zij via hun straatkunst aan de wereld kenbaar wilden maken, hoorbaar is gebleven. Het klinkt contradictorisch, en dat is het ook. Figuren als Keith Haring en Jean-Michel Basquiat hebben de kunst ingrijpend veranderd en vele jongeren overal op de aardbol ertoe aangezet om hun geluk op straat in de kunst te zoeken. De boodschap en de geestelijke erfenis van Keith Haring indachtig, laten die jonge kunstenaars zich hopelijk niet teveel leiden en misleiden door het blinkende (klater)goud en de financiële mechanismen achter de kunst. Want 110,5 miljoen dollar voor een schilderij van Basquiat is natuurlijk wel heel veel!