...

Volgens Jolien Knaeps, klinisch psychologe en coördinator van het suïcidepreventieteam in het Centrum voor Geestelijke Gezondheidszorg Brussel, is de huisarts vaak het eerste aanspreekpunt voor mensen met suïcidale gedachten. "We merken dat steeds meer mensen bij hun huisarts durven uitspreken dat het niet goed met hen gaat, dat ze het niet meer ziet zitten, dat ze niet verder willen leven. Dat is een goede zaak, maar het betekent wel dat de huisarts een extra taak krijgt om hen gepast op te vangen en door te verwijzen." Om huisartsen, HAIO's en iedereen die in een huisartsenpraktijk werkt handvatten aan te reiken over suïcidepreventie, organiseert ze daarom een webinar op maandag 5 december. De eerste stap is signalen herkennen, zegt Jolien Knaeps. "Er bestaan maar weinig signalen die éénduidig op suïcidaliteit wijzen. In het algemeen zenden suïcidale personen vage signalen uit dat ze niet goed in hun vel zitten. Daarom is het belangrijk dat hulpverleners opmerken wanneer het mentaal niet goed gaat met patiënten en dan doorvragen. Bij oudere mensen zien we ook signalen van pijn, van regelmatige kleine ongelukjes die het leven zwaar maken. Jongeren geven dan weer heel andere signalen: spijbelen, zich afsluiten voor vrienden, hobby's opgeven." De huisarts die dit soort signalen oppikt, moet het thema suïcide aankaarten. "Uit onderzoek blijkt dat door het thema bespreekbaar te maken, er tijdig en sneller ingegrepen kan worden wanneer iemand werkelijk suïcidaal zou zijn." Dat gebeurt best niet omzwachteld, zegt Jolien Knaeps. "Soms worden omschrijvingen gebruikt, zoals 'Heb jij donkere gedachten?' Maar mijn zwarte gedachten zijn niet per se de zwarte gedachten van de persoon die voor mij zit. Wij raden aan om zo concreet mogelijke vragen te stellen. Dat pak je best stapsgewijs aan. Je zegt bijvoorbeeld: ik hoor dat het niet zo goed met je gaat. Mensen die zich zo voelen hebben soms geen zin meer in het leven. Is dat bij jou ook het geval? En als je geen zin meer hebt in het leven, betekent dat dan dat aan de dood denkt? En als je aan de dood denkt, denk je dan soms aan zelfdoding? Mensen die niet aan zelfdoding denken, zullen dan meteen antwoorden dat dat niet zo is. En wie dat wel doet, die ziet de deur op een kier staan om het gesprek aan te gaan." Bij het gesprek is het belangrijk om goed te luisteren, zegt Jolien Knaeps. "Oordeel niet, verdedig de waarde van het leven niet, of vraag hen niet te focussen op wat wel goed gaat. Te vaak zien we hulpverleners met de beste bedoelingen oplossingen aanreiken - genre 'de zon schijnt, zou je niet eens gaan wandelen, dat zal je goed doen'. Voor mensen die suïcidaal zijn werkt dat niet; ze hebben niet de energie om te gaan wandelen." Wat wel helpt, is open te staan voor bij het lijden van de patiënt en de ruimte creëren om daarover te praten. "Probeer dat gesprek uit te diepen, zodat je als huisarts een goede risico-inschatting kan maken. Hoe acuut is de suïcidaliteit? Zijn het alleen al gedachten of heeft de persoon al plannen? Hoe concreet zijn die? Is er al een poging geweest?" Afhankelijk van hoe concreet de suïcidale gedachten zijn, kan de huisarts naar gepaste zorg doorverwijzen. Dat kan een noodlijn zijn zoals Zelfmoord1813 of Tele-onthaal, een privé-psycholoog zijn of een CGG. Bij acuut gevaar voor de patiënt kan de arts een mobiel crisisteam inschakelen of doorverwijzen naar de spoedafdeling voor een opname. Jolien Knaeps raadt ook aan om de omgeving van de suïcidale persoon te betrekken. "Probeer een netwerk te installeren waar de patiënt terecht kan. Zoek naar andere personen die erbij betrokken kunnen worden, zodat er niet enkel professionele ogen naar de situatie kijken." In bepaalde situaties maken suïcidale personen plannen om gezinsleden te doden - dat komt dan in de media als 'gezinsdrama'. Als een zorgverlener vermoedt dat er levens in gevaar zijn, is dat een noodtoestand waarin het beroepsgeheim geschonden mag worden. "Veiligheid gaat boven privacy. Als je moet kiezen tussen de vertrouwensband met je patiënt of veiligheid, kies ik altijd voor het laatste. Schuldig verzuim is veel ernstiger dan je beroepsgeheim schenden."