Hoe kwetsbaar is de voetganger?

In mobiliteitsonderzoeken krijgen auto- en fietsverkeer en openbaar vervoer in verhouding veel meer aandacht dan voetgangers. Nochtans is stappen de eenvoudigste en meest natuurlijke manier om ons te verplaatsen, en dat al sinds 4,3 miljoen jaar geleden de Australopithecus op twee benen leerde lopen. Ook wie een ander vervoersmiddel gebruikt, legt nu eenmaal een deel van het traject te voet af, al is het maar tot aan bushalte, of van de parkeergarage tot de eindbestemming. Een internationale ESRA2 studie*, gecoördineerd door het Vias instute, onderzocht het gedrag en de attitudes van voetgangers in 46 landen op zes continenten. Een deel van het probleem is methodologie, zeggen de onderzoekers. Voetgangers worden vaak beschouwd als recreatieve 'wandelaars', mensen die zich voor hun plezier te voet verplaatsen, en niet als weggebruikers die zich nu eenmaal te voet voortbewegen in plaats van met de fiets, de auto of een ander vervoersmiddel. Het aantal voetgangers is bovendien lastiger te tellen dan auto's en fietsen of gebruikers van openbaar vervoer. Daarom worden voetgangers zelden opgenomen in statistieken over mobiliteit en vaak verwaarloosd bij planning en beleidsontwikkeling. Daarnaast hebben voetgangers ook geen complexe wegeninfrastructuur nodig (een semihard oppervlak volstaat), waardoor ze soms onder de radar van studiebureaus en wegenbouwers blijven. Te voet gaan is wereldwijd nochtans de meest gebruikte verplaatsingswijze. In het ESRA2-onderzoek verklaarde 92% van de respondenten dat ze minstens een paar dagen per jaar de benenwagen gebruikt hadden. 88% doet dat een paar dagen per maand en 58% zelfs minstens vier dagen per week. In België verplaatst 54% zich minstens vier dagen per week te vo et. Van de deelnemende landen tellen de Verenigde Staten het laagste aantal regelmatige voetgangers (41%). De deelnemers aan het onderzoek werd ook gevraagd hoe veilig ze zich voelen wanneer ze verschillende vervoersmodi gebruiken. Te voet gaan eindigde op de vierde plaats in deze classificatie, na de trein, metro en tram en vóór de auto (als bestuurder of als passagier) en fiets. Voetgangers voelden zich het veiligst in Zwitserland, Denemarken, Oostenrijk, Zweden en Duitsland. In Marokko, Egypte, Servië en Zuid-Afrika voelen voetgangers zich het vaakst 'zeer onveilig'. Opmerkelijk: in België gaf slechts 11,9% van de respondenten aan zich 'zeer veilig' te voelen; alleen in Nederland ligt dat percentage nog lager (10,2%). In Europa en Noord-Amerika neemt het gevoel van veiligheid toe met de leeftijd van voetgangers, terwijl in Afrika en Azië-Oceanië oudere voetgangers zich net minder veilig voelen. Voetgangers zijn de meest flexibele weggebruikers: ze kunnen het snelst reageren op veranderingen in het verkeer. Tegelijk vormen ze ook de minst voorspelbare groep verkeersdeelnemers, omdat ze vaak de verkeersregels niet respecteren, stellen de onderzoekers. Het meest voorkomende risicovolle gedrag is het oversteken van de weg buiten een officiële oversteekplaats voor voetgangers. 70% van de respondenten zei dat ze zich in de afgelopen 30 dagen minstens één keer op deze manier hadden gedragen. De helft van de voetgangers heeft de voorbije maand minstens een keer een rood verkeerslicht voor voetgangers genegeerd. Dergelijk risicogedrag kan volgens de onderzoekers voorkomen worden door oversteekplaatsen op een logische plaats te voorzien, zodat voetgangers niet te ver van de ideale route moeten afwijken, en door verkeerslichten zo af te stellen dat voetgangers een 'eerlijke' wachttijd krijgen. Het gebruik van een smartphone tijdens verplaatsingen te voet neemt alarmerende oporties aan. 56% van de respondenten heeft in de voorbije maand als voetganger berichten gelezen of sociale media bekeken. In België geeft 9% van de respondenten toe dat altijd of bijna altijd te doen. Muziek beluisteren via een hoofd- of oortelefoon is in België dan weer minder ingeburgerd: slechts 27% van de voetgangers doet het, tegenover bijna 50% in Zweden. Het onderzoek ging ook na of de respondenten hetzij als voetganger, hetzij als gebruiker van een ander vervoersmiddel het afgelopen jaar betrokken waren bij een verkeersongeval waarbij iemand naar het ziekenhuis moest worden gebracht. Zo kon het relatieve risico om als voetganger bij een verkeersongeval betrokken te geraken berekend worden. Dat ligt het hoogst in India, Egypte en Zuid-Korea, en het laagst in Finland, Duitsland en Frankrijk. België zit hier in de middenmoot, samen met Israël en Duitsland. Beleidsmaatregelen voor voetgangers genoten weinig steun onder de respondenten van de ESRA2-enquête. Slechts 56% is te vinden voor een verbod op het gebruik van hoofdtelefoons (oordopjes) voor voetgangers, en slechts 57% steunt een verplichting voor voetgangers om reflecterende materialen te dragen.