Hoe anticonceptie een verworven recht werd

Het beschikbaar worden van de pil als anticonceptiemiddel heeft ongetwijfeld een maatschappelijke revolutie ontketend. "Seksualiteit was gebonden aan huwelijk en vruchtbaarheid. De katholieke kerk was absoluut gekant tegen iets dat de vrouwen zou toelaten om ongestraft seksueel actief te zijn. Mijn moeder die pediater was - toen van orale anticonceptie nog geen sprake was - gaf aan vrouwen die net bevallen waren, het adres door van een apotheek in Brussel - er was er maar één - die achter de toog diafragma's verkocht. Dat was de enige vorm van anticonceptie die voor vrouwen beschikbaar was. Maar anticonceptie bekend maken was niet toegelaten", weet dr. Anne Verougstraete, gynaecoloog, ULB-VUB, gespecialiseerd in abortus en anticonceptie. Naar aanleiding van de 50ste verjaardag van de pil beschreef professor Johannes Bitzer1 hoe onderzoekers erin geslaagd waren te begrijpen hoe de ovulatie in elkaar zat en hoe die kon worden gestopt. Het was echter dankzij de coalitie van eminente feministen die absoluut voorstander waren van een betrouwbare anticonceptie, en biologen, chemici en clinici dat een combinatie van hormonen die 'de cyclus kon reguleren en menstruatiestoornissen kon behandelen' realiteit werd. Enkele jaren later, op 11 mei 1960, werd in een lagere dosering de eerste pil voor geboortecontrole gelanceerd door Schering AG, nu Bayer. "Daarbij was ook een Belg betrokken, die vaak wordt vergeten", gaat dr. Verougstraete verder. Dr. Ferdinand Peeters, gynaecoloog in Turnhout toonde met een reeks klinische testen aan dat de combinatie van 4 mg norethisteronacetaat en 0,05 mg ethinyloestradiol zwangerschap kon verhinderen met minder nevenwerkingen. Hij kon Schering overtuigen om die combinatie te commercialiseren. Maar de Amerikaanse bioloog Gregory Pincus bleef als uitvinder van de anticonceptiepil bekend. "De bijdrage van de feministen is wel doorslaggevend geweest. Het maatschappelijk debat was immers enorm: mochten vrouwen zomaar seks hebben zonder risico om zwanger te worden? Bovendien waren er ook medische risico's gelinkt aan de hoge dosissen hormonen in de pil, waaronder het risico op trombose. Het heeft nog een tijd geduurd vooraleer risicopatiënten werden geïdentificeerd. De zoektocht naar lagere doseringen gaf een duw in de goede richting." In ons land heeft het nog tot 1973 geduurd eer de wet werd afgeschaft die informatie en publiciteit inzake anticonceptie verbood. Voordien werd dr. Willy Peers een aantal maanden verbannen naar het labo omdat hij anticonceptie had voorgeschreven aan vrouwen die naar Kind & Gezin kwamen. In 1973 belandde hij in de gevangenis na een abortus om sociale reden. De zaak kwam nooit voor en hij werd ook nooit veroordeeld maar de politieke beroering die dat met zich meebracht, leidde uiteindelijk tot de legalisering van het verstrekken van informatie en publiciteit inzake anticonceptie. "Nu is het probleem dat een aantal vrouwen geen hormonen meer wil slikken, een stijgende trend die elke gynaecoloog dagelijks vaststelt. Een aantal trendsetting vrouwelijke journalisten schrijft over verlies van libido, emotionele afvlakking, onvruchtbaarheid, kanker en trombosen als gevolg van hormonen. Ze vinden het beter om met je natuurlijke hormonen te leven." De emotionele rollercoaster over het verloop van de cyclus hoort erbij. Deze ideeën sluiten aan bij de trend naar een gezond leven in harmonie met de natuur, de opmars van biovoeding, en het verzet tegen hormoonvlees. Voeg daar nog het ecologische luik aan toe - urine vol hormonen die in de natuur terechtkomt met als gevolg de vervrouwelijking van mannelijke vissen - allemaal koren op de molen van het antihormoondebat. "Als ik vrouwen wijs op de voordelen die de hormoonpil ook heeft, luisteren velen niet naar mijn argumenten; sommigen hechten meer belang aan influencers op sociale media," betreurt dr. Verougstraete. "Maar het heeft geen zin om de pil voor te schrijven aan vrouwen die ze niet willen nemen!" Er is het koperspiraaltje, waar nu gelukkig kleine modellen in bestaan die passen bij jonge vrouwen, en het condoom dat blijkbaar moeilijk telkens te gebruiken is. "Er bestaan intussen ook honderden apps die zouden helpen om niet zwanger te geraken. De meeste geven echter foute informatie met als resultaat een ongewenste zwangerschap. Een Zweedse betalende app (Natural Cycles) is ongeveer even betrouwbaar als de pil (7/100 vrouwen/jaar worden zwanger). Na drie maanden zegt de app dat je 60% van de cyclus veilig bent. Maar dat betekent ook dat je iets minder dan de helft van de tijd geen seksueel contact mag hebben of condooms moet gebruiken. 'Sensiplan'2 is een natuurlijke methode waarvoor een opleiding van een paar maanden nodig is: je moet je cyclus bijhouden, elke dag temperatuur meten, het slijm van de baarmoederhals leren evalueren om te weten wanneer je vruchtbaar aan het worden bent. Dat vergt een hele tijdsinvestering. Maar voor wie heel gemotiveerd is en in staat is het te leren, is het resultaat goed," zou dr. Verougstraete hebben verteld op het congres van de European Society of Contraception 2020, dat werd afgelast. Het hormoonspiraal wordt wel beter aanvaard omdat het grotendeels lokaal werkt en de eisprong meestal behouden blijft. Het Riziv voorziet sinds 1 april 2020 een extra tegemoetkoming voor jonge vrouwen (24 jaar en jonger) voor een bepaald aantal voorbehoedsmiddelen.3 "We hebben vastgesteld dat het aantal abortussen bij jongeren is gedaald, onder andere door het gratis maken van anticonceptie. Heel jonge vrouwen (15- 16 jaar) nemen nog wel graag de pil. Wat zich vertaalt in weinig abortussen en weinig bevallingen bij jongeren in ons land." Ondertussen zijn er ook pillen met natuurlijke oestrogenen (estradiol) op de markt of in lopende studies (estetrol). Bij vrouwen die last ondervinden met synthetische oestrogenen, zijn die zeker een optie. Het is belangrijk dat vrouwen zich goed voelen bij de anticonceptie die ze gebruiken, anders zullen ze stoppen en vergroot de kans om ongewenst zwanger te worden. "Er is trouwens weinig onderzoek gedaan naar libido bij vrouwen. Indien er een mannenpil zou bestaan, zou dat als eerste worden onderzocht", sluit dr. Verougstraete het gesprek af.