...

In een sobere, zeer leesbare taal vertelt em. prof. Marc Boogaerts (dienst hematologie, UZ Leuven) alles wat u altijd al had willen weten over bloed. Dat gaat van culturele en religieuze aspecten - incluis bloed wenende madonna's - tot wetenschappelijke gegevens. Het hoofdstuk over de ontdekking van de stamcellen, bijvoorbeeld, is een aanrader voor wie zich graag wil herinneren wat nu precies weer geïnduceerde pluripotente stamcellen zijn."Al van in mijn jeugd was ik gefascineerd door bloed", zegt Marc Boogaerts. "Ik was bijvoorbeeld geboeid door verhalen uit het Oude Testament, waar het bloed letterlijk van iedere pagina druipt. Of door de Griekse goden, die zich regelmatig onder de mensen begaven en na het vervullen van hun taak terug naar de Olympus gingen over een pad van bloed - de oorsprong van onze rode loper. Laat me nog even aan de andere kant van de wereld de Maya's vermelden, die hun verslagen vijanden levend het hart uitrukten, waarbij het bloed van de piramides naar beneden stroomde."Tijdens zijn studies bevestigde Marc Boogaerts die voorliefde: hij ging bloed bekijken als het alfa en omega van de geneeskunde. "Zonder bloed zijn hersenen een hoopje vette blubber, het hart een werkloze pomp en de nieren een droogstaande filter. Bloed bereikt overigens alle delen van het lichaam, tot in de kleinste uithoekjes, en vervoert signalen tussen organen. Bovendien is het zeer toegankelijk materiaal voor de studie van het genoom."Dat bloed ondanks deze glansrol ook voor heel wat ellende kan zorgen, wordt in het boek zeker niet verdonkeremaand. Ziekten van het bloed komen stuk voor stuk aan bod, zowel aangeboren als verworven. Onder andere thalassemie, sikkelcelanemie en een reeks geduchte bloedkankers. Plus de rol van het bloed als vector van allerlei infectieziekten, zoals malaria en de tropische ziekten die stilaan hun territorium uitbreiden.Behandeling van ziekten brengt de Leuvense hematoloog terug naar een ingreep die de tand des tijds getrotseerd heeft: de aderlating, tot op heden toegepast bij polycytemie en hemochromatose. Uit muurschilderingen kan men afleiden dat deze techniek al bij de Egyptenaren in zwang was. In het kader van de vier-vochtentheorie werd achteraf het sanguinische type - opvliegend, wegens te veel bloed - behandeld met aderlating. Tot in de 18de eeuw was deze techniek de optie voor allerlei aandoeningen. "Er zijn in de loop van de geschiedenis waarschijnlijk meer mensen door aderlating gestorven dan erdoor genezen zijn", aldus prof. Boogaerts. In zijn boek haalt hij trouwens een aantal illustere voorbeelden aan van personen die aan het aftappen van hun bloed ten onder gingen.Die uitgebreide historische kennis, was dat voor de vuist weg of was het blokken? "Het was blokken", komt Marc Boogaerts bescheiden uit de hoek. "Ik heb twee jaar gestudeerd, en daarna één jaar geschreven. Veel werk, maar ik voelde mij weer jong. Ik kon opnieuw studeren, gegevens noteren en mijn geheugen oefenen. Dat historische luik is overigens toch echt wel de moeite waard. Bloed heeft door de eeuwen heen een connotatie van macht en angst. Wie de sterkste is, kan zich permitteren om het bloed van de andere te vergieten. Die symboliek probeer ik te vatten."Gaat 'Bloed' terug op ver vervlogen tijden, dan trekt het boek ook de lijn door naar de meest recente gebeurtenissen, zoals het incident waarbij de Chinese He Jiankui het genoom van een tweeling bewerkte met behulp van CRISPR-Cas9. Marc Boogaerts: "Misschien een beetje arrogant heb ik het laatste hoofdstuk van mijn boek betiteld als De geschiedenis van het bloed van morgen. Met andere woorden: de geschiedenis van de toekomst. Zoals ik in de laatste zin van mijn boek zeg, heb ik spijt dat ik te vroeg geboren ben. CRISPR en de immunotherapie voor kanker zijn allebei ontwikkeld door onderzoek op het bloed. De beloften die daarachter zitten zijn fantastisch. Ik zou een echte ontwikkeling daarvan nog willen meemaken, maar vrees dat zoiets niet meer voor mijn levenstijd zal zijn."Het is niet alleen blind enthousiasme: "In mijn boek heb ik er ook voor willen waarschuwen dat we ons niet als homo deus moeten gaan beschouwen. Laat ons nog even homo sapiens - wijze mensen - blijven. Ontwikkelingen moeten stap voor stap gebeuren. In sommige kringen wordt er vandaag gespeeld met het idee dat we binnenkort met genetische technieken de ideale mens kunnen gaan maken. Of tenminste, alle genetische defecten in een handomdraai zullen kunnen wegwerken. Maar alle technologie ten spijt is het belangrijk dat we de nodige ethische en morele reflexen bewaren. Dat is een beetje de conclusie van mijn boek: bloed kan het beste in de mens naar boven brengen, maar ook het slechtste. Laten we de lessen uit het verleden onthouden."