De wetenschap van de jaarringen

Voor haar mastersproef trok de jonge bio- ingenieur in opleiding in Leuven naar Tanzania om boomringen te bemonsteren. Na haar doctoraat begon een lange loopbaan met expedities op zowat alle continenten en baanbrekende artikelen in toonaangevende tijdschriften. Nu is ze hoogleraar aan het Laboratory of Tree-Ring Research van de universiteit van Arizona, de bakermat van de dendro-chronologie, de wetenschap van de jaarringen. Elke ring toont de breedtegroei van een boom in een bepaald jaar. Onder optimale groeiomstandigheden wordt een brede ring gevormd. De opeenvolgende ringen kan je lezen als een streepjescode die informatie bevat over de ecologische en weersomstandigheden in al die jaren op die plek. Aan de breedte van de ring en de eigenschappen van de cellen waaruit hij is opgebouwd kan je de hoeveelheid zonlicht, de temperatuur en de voedseltoevoer van toen aflezen. Wanneer je de chronologieën van bomen van verschillende leeftijden aan elkaar past kan je de klimaatgeschiedenis van hele streken en de geschiedenis van bossen reconstrueren. Het langste ononderbroken jaarringarchief gaat 12.650 jaar terug. De dendrochronologie komt ook in de archeologie van pas. Ze helpt om het hout van oude voorwerpen, zoals een viool, of van gebouwen, ruïnes of scheepswrakken te dateren. Van de violen van Antonio Stradivari weten we zo wanneer de bomen geveld werden waarmee hij zijn unieke instrumenten in de 18de eeuw bouwde. Het was compact hout met smalle ringen ten gevolge van de extreem koude zomers van de 'kleine ijstijd' die omstreeks 1500 begon en drie eeuwen zou duren. Valerie Trouet doorkruist in haar boek de hele wereld, aan de hand van haar eigen werk en dat van haar collega's. Ze puzzelt de geschiedenis van de aarde, haar klimaat en haar bewoners bij elkaar aan de hand van de verhalen van die bomen, aangevuld door de complementaire verhalen van stalagmieten, ijslagen, koraalriffen of otolieten (uit het binnenoor van vissen). Want ook andere geologische of biologische processen vormen lagen en weerspiegelen de geschiedenis. Vulkaanuitbarstingen, meteorietinslagen, bosbranden, orkanen, overstromingen of droogte hebben in die lagen hun sporen nagelaten. Van Siberië tot Patagonië, van Mexico tot Cambodja vertellen de bomen de geschiedenissen van het milieu en van de mensen. Het zijn epische verhalen van honger en dorst, van de opkomst en ondergang van beschavingen, in samenspel met epidemieën, oorlogen of migraties, in een context van onverwachte klimaatveranderingen. Die veranderingen bepaalden mee of maatschappijen floreerden of bij gebrek aan veerkracht ten onder gingen. We beleven nu de grootste klimaatverandering van de laatste 2.000 jaar. Voor het eerst in de geschiedenis weten we nu wel wat er gebeurt, mede dankzij de dendrochronologie. Trouet hoopt dat we daar ons voordeel mee kunnen doen..