De Schreeuw in Antwerpen

Sedert vorig weekend is het prachtwerk te zien in het Museum De Reede, gelegen aan de Scheldekaai tegenover het Steen, vlak naast het Museum Eugeen Van Mieghem. Er zijn slechts vijf landen in de wereld waar een lithografisch exemplaar van De Schreeuw voor het publiek te zien is: Noorwegen, Duitsland, Zweden, de Verenigde Staten en nu dus ook België. Met 35 stuks heeft het Museum De Reede overigens de grootste collectie grafiek van Edvard Munch buiten Noorwegen. Aan de basis van de collectie ligt de Nederlandse reder op rust, Harry Rutten, die zijn verzameling grafische kunst geschonken heeft aan de speciaal daartoe opgerichte Stichting van openbaar nut, De Reede, belast met de zorg voor het museum. Hoogtepunt zijn de prenten van drie fetisjkunstenaars, zijnde Francisco Goya, Félicien Rops én Edvard Munch. Met De Schreeuw toont De Reede nu een van de bekendste kunstwerken ter wereld.Van De Schreeuw (in het Noors: Skrik) bestaan vier exemplaren in kleur, twee in tempera, een in pastel en een getekende versie in kleurpotlood. Typerend is het felle contrast tussen de blauwe zee en de oranje lucht. Een aantal jaren geleden stelden Amerikaanse onderzoekers van de Texas State University dat de oranje lucht een gevolg was van de uitbarsting van de Indonesische vulkaan Krakatau in 1883. To be confirmed... De lithografie is niet zomaar een zwart-wit kopie van het werk in kleur waarvan er vier exemplaren bestaan. De prent geeft ook de sleutel aan om het werk te bekijken en te begrijpen. Vaak wordt gedacht dat de figuur zelf een schreeuw uitbrengt. Niet dus! Op de lithografie heeft Munch in handschrift niet alleen de titel aangebracht: Geschrei, maar ook in kleine lettertjes rechts onderaan het zinnetje Ich fühlte das grosse Geschrei durch die Natur. De figuur schreeuwt dus niet zijn of haar angst uit, maar schermt met de handen de oren af om het 'geschrei' van het klotsende water en de grimmige natuur rondom niet te moeten aanhoren. De figuur kan zowel man als vrouw zijn, wat het werk uittilt boven het anekdotische en het een universeel karakter geeft. De zwart-wit uitvoering maakt het werk overigens scherper, de golven van de zee dreigender, de angstige blik van de figuur indringender. Het schreeuwen dat de figuur hoort of meent te horen raakt je tot in het diepste van je ziel, als de existentiële angst van de mens in een wereld die hij als vijandig ervaart, als getuigenis van de diepe ontreddering waarin de kunstenaar verkeert. De Noorse titel van het werk luidt Skrik, dat in het Nederlands vertaald wordt als Schreeuw, maar etymologisch hetzelfde woord is als het Nederlandse Schrik... De Schreeuw is voor het Museum De Reede het orgelpunt van een indrukwekkende serie prenten van Edvard Munch die het museum in bezit heeft en waarin zich een kunstenaar toont in al zijn psychische kwetsbaarheid. Munch werd door het leven niet gespaard. Hij is vijf als zijn moeder sterft aan tuberculose. Zijn oudste zus sterft aan dezelfde ziekte. Een andere zus wordt meermaals opgenomen in de psychiatrische instellingen. Zijn enige broer sterft aan een longontsteking. Zijn vriend, kunstschilder Kalle Løchen, pleegt zelfmoord, en bovendien beleeft Munch een traumatische liefdesgeschiedenis met een gehuwde vrouw... Teveel voor een mens om dat allemaal te verwerken. Munch had bovendien een alcoholprobleem en leed aan achtervolgingswaanzin.Wanneer hij De Schreeuw schildert, schreeuwt Munch zijn onmacht en ontreddering uit in wat zijn beroemdste schilderij zou worden. Op een van de werken staat in kleine lettertjes links boven op het doek in het Noors de tekst 'Kan alleen zijn geschilderd door een gek', allicht geschreven door Munch zelf, die zich kort nadien aanbiedt in een psychiatrische instelling, omdat hij stemmen in zijn hoofd hoorde. Een aantal andere prenten in het museum illustreren de staat van ontreddering waarin Munch vaak verkeerde. In Man met een fles wijn zien we de kunstenaar aan een tafel zitten, alleen in een bijna lege gelagzaal, de blik op oneindig. Jealousy I toont ons het hoofd van een man op de voorgrond, schijnbaar onbewogen, terwijl achter hem zijn halfnaakte vrouw met haar minnaar stoeit. Ashes II toont ons een vrouw in al haar schoonheid, naast haar een totaal ontredderde man met de hand op zijn diep gebogen hoofd. Uit The urn komt een spookachtige vrouw tevoorschijn, naast de urne naakte vrouwen, kronkelend van genot?Het heeft er alle schijn van dat Edvard Munch een moeilijke en complexe relatie had met vrouwen en daar sterk onder leed. In de prenten The Alley en The Hands wordt de vrouw afgebeeld als lustobject, staan mannen met hoge hoeden in de rij en strekken hun gretige handen om zich aan haar te vergrijpen... Stuk voor stuk zijn het zeer aangrijpende beelden, gedrenkt in het fin-de-sièclegevoel, waarin je de kracht van kunst ervaart. De Reede heeft een topcollectie Munch in huis. Met De Schreeuw komt Munch overigens voor de tweede keer naar Antwerpen. In 1885 voer hij als jonge kunstenaar met het schip van Christiana naar Antwerpen, als tussenstop voor zijn bezoek aan de Wereldtentoonstelling in Parijs.