De rol van VIVEL in doelgerichte zorg

VIVEL is sinds 1 mei 2019 het centrale aanspreekpunt voor gezondheids- en welzijnsactoren van de eerste lijn, en een platform voor de dialoog van de eerstelijnsactoren met elkaar en met de overheid. "De missie van VIVEL is ervoor zorgen dat allen, als individu of als populatie, op een kwaliteitsvolle manier kunnen leven in een voor hen vertrouwde omgeving, en daar de zorg en ondersteuning krijgen die ze nodig hebben, waar ze recht op hebben, en die ze zelf mee vormgeven", zegt Caroline Verlinde - die zelf tot 2009 als huisarts werkte."Daarvoor is het nodig dat die eerste lijn goed samenwerkt, want soms zien mensen, ook zorgverleners, door de bomen het bos niet meer. VIVEL wil een gids zijn in dat complexe landschap, ervoor zorgen dat er beter interprofessioneel samengewerkt wordt, dat de mensen op het terrein elkaar kennen, en ook dat er meer populatiegericht en op basis van evidence en van data gewerkt wordt."Vanuit die missie is de keuze voor doelgerichte zorg vanzelfsprekend, zegt Verlinde. "De doelen van de persoon met een zorg- of ondersteuningsnood zijn dé motivatie om interprofessioneel samen te werken. Hoe kunnen we als huisarts, als maatschappelijk werker of als kinesitherapeut samen naar dat doel werken? Doelgerichte zorg vertrekt vanuit een holistische visie op de persoon. Dat dwingt je om buiten de muren van je vakgebied te kijken - wat vandaag soms te weinig gebeurt. Iedereen ziet een stukje van de puzzel, maar we zien de totale puzzel niet." Soms zullen bijdragen uit andere sectoren nodig zijn, zegt Verlinde. "Als die persoon nog kan werken, dan kan ook de tewerkstellingsector daartoe bijdragen. Als een persoon plots een persoon met een handicap wordt, dan zijn er aanpassingen aan de woning nodig." Om doelgerichte zorg mogelijk te maken, moeten zorgverleners een mind switch maken. "Vroeger was het eenvoudig: als zorgverlener weet je wat je patiënt of cliënt nodig heeft en dat deed je dan ook, zonder discussie. Die paternalistische houding hebben we gelukkig al losgelaten, en zorgverleners zullen vandaag met hun patiënten verschillende mogelijke behandelingen en oplossingen bespreken." "Doelgerichte zorg gaat nog een stap verder: daarbij ga je aan de patiënt vragen wat die in dat stadium van zijn leven nog belangrijk vindt. Uiteraard ga je die vraag niet stellen bij elke triviale aandoening, maar wel bij complexe en ingrijpende problemen. Beslissingen aan het levenseinde zijn een goed voorbeeld. Willen mensen extra tijd toevoegen aan hun leven als dat ten koste gaat van levenskwaliteit, of willen ze liever wat minder lang leven, maar met meer kwaliteit? Als je dat niet bevraagt, dan weet je dat niet. En dan blijf je maar zorg aanbieden, terwijl die patiënt misschien liever wat minder zorg en wat meer kwaliteit zou willen." Verlinde benadrukt ook dat die doelen kunnen evolueren. "Wat vandaag voor een 45-jarige belangrijk is, dat is misschien totaal anders over tien jaar, wanneer die persoon 55 is. En denk aan een patiënt met chronische ziekte: het is niet omdat je aan het begin van een cyclus vraagt aan de patiënt wat die dan wil, dat dat na een jaar of twee jaar nog hetzelfde is. Dus je moet dat blijven bevragen." VIVEL ziet voor zichzelf drie rollen bij het uitrollen en opschalen van doelgerichte zorg in Vlaanderen. Het wil architect zijn van die nieuwe doelgerichte eerstelijnszorg; het wil specialist zijn in het opzetten en stimuleren van de interdisciplinaire samenwerking die daarvoor nodig is; en het wil ambassadeur zijn door die visie uit te dragen. Als laagdrempelige instap heeft VIVEL een reeks kennisclips gemaakt: korte video's die uitleggen wat doelgerichte zorg is en hoe eerstelijnswerkers die kunnen toepassen. "De kennisclips zijn een eerste kennismaking met de principes van doelgerichte zorg, en ik kan ze aan alle artsen aanraden. Er zijn uiteraard al heel wat artsen en andere zorgverleners die nu al doelgericht werken, die goed luisteren naar wat nog belangrijk is voor wie voor hen zit, maar het kan nooit kwaad om wat ze doen eens te kaderen." Voor wie zich in doelgerichte zorg wil verdiepen, heeft VIVEL een cursusaanbod ontwikkeld in samenwerking met onder andere de Academie voor de Eerste Lijn. Na een pilootfase werden de cursussen verder ontwikkeld tot een opleiding op maat bestaande uit drie modules. Er werden ook trainers opgeleid om deze cursussen te geven. De basismodule richt zich tot de individuele zorgverlener en legt meer diepgaand uit wat doelgericht werken inhoudt. In deze module maakt de zorgverlener ook kennis met zes tools die ontwikkeld zijn om doelgerichte samenwerking in de eerste lijn mogelijk te maken. Deze tools zijn hulpmiddelen: eens je vertrouwd bent met het concept, bouw je het automatisch in je dagelijkse praktijk in. De tweede module leert hoe je de principes toepast in een interdisciplinair team waar meerdere zorgverleners en welzijnswerkers samenwerken. "We geven deze trainingen altijd interprofessioneel", verduidelijkt Verlinde, "dus nooit voor een groep van bijvoorbeeld alleen huisartsen of verpleegkundigen. Dat is meteen een grote meerwaarde van deze trainingen. Op het einde van de rit zien mensen in dat ze niet altijd alles zelf moeten oplossen. De drempel om door te verwijzen naar een andere speler in de eerste lijn wordt veel lager." De derde module focust op het niveau van een organisatie en kijkt daarmee naar maatschappelijke drempels die jouw doelgroep kan tegenkomen. "Ook organisaties moeten interdisciplinair en doelgericht werken", verduidelijkt Verlinde. "Als zij dat niet inbedden in hun tools en hun methodieken, dan wordt het voor zorgverleners in die organisatie veel moeilijker om doelgerichte zorg toe te kunnen passen." "De opleiding volgt eigenlijk het regenboogmodel van Valentijn, waarbij de persoon centraal staat, en de verschillende niveaus van zorg daarrond staan", legt Verlinde uit. "Het dichtst bij de persoon staat een team van zorg- en hulpverleners die interdisciplinair doelgericht samenwerken. Daarboven zitten dan organisaties waar die personen in werken. En dan is er de bovenste schil: het beleid. Het beleid moet doelgerichte zorg faciliteren. Als een multidisciplinair overleg niet gefinancierd wordt, dan zal het ook veel minder gemakkelijk plaatsvinden." Als ambassadeur is VIVEL actief aanwezig op verschillende overlegfora vanuit het beleid om doelgerichte zorg op de kaart te zetten. De verschillende beleidsniveaus zijn alvast overtuigd, zegt Verlinde. "Vlaanderen zet sterk in op doelgerichte zorg en interdisciplinair werken - dat blijkt ook uit het nieuwe Vlaamse regeerakkoord. In het nieuwe interfederaal protocolakkoord rond geïntegreerde zorg wordt doelgerichte zorg voor het eerst expliciet genoemd, wat een belangrijke stap is. Ik ben erg blij dat het begrip nu ook op federaal niveau bekend is." Het blijft niet bij woorden. "Zowel op Vlaams, federaal als interfederaal niveau wordt doelgerichte zorg ondersteund, zowel via tools als via structuren op het mesoniveau, zoals de zorgraden en de eerstelijnszones." "Het interfederaal protocolakkoord benadrukt de inzet op het uitrollen van initiatieven die doelgericht, holistisch en interdisciplinair werken bevorderen. Deze structuren vormen de schakel tussen beleid en de mensen op het terrein. Op Vlaams niveau zijn dat de zorgraden. Ook in diensten voor gezinszorg en de diensten voor maatschappelijk werk van de ziekenfondsen is er steeds meer aandacht voor doelgericht werken." "Daarnaast volgen we in Vlaanderen de ontwikkeling van Alivia, een tool die zorgteams digitaal laat samenwerken en momenteel wordt gepiloteerd. Ook hier krijgt doelgerichte zorg de nodige aandacht om samenwerking digitaal te kunnen vastleggen." Doelgerichte zorg heeft heel wat raakvlakken met de Quintuple Aim van de gezondheidszorg, zegt Verlinde. "Doelgerichte zorg leidt tot een betere ervaring van de kwaliteit van de zorg. Daarnaast draagt doelgerichte zorg ook bij aan de voldoening van zorgprofessionals in hun werk. Wat wij samen kunnen doen, draagt bij aan de levenskwaliteit van de persoon, en helpt hen hun levensdoelen te bereiken." "Er is ook een link met equity, de toegankelijkheid van de zorg. We willen daarbij specifieke aandacht vragen voor mensen met verschillende achtergronden en sociale profielen en ook de meest kwetsbaren meenemen in dit verhaal. Doelgerichte zorg speelt van nature in op proportioneel universalisme. Dit houdt in dat zorgmaatregelen worden aangepast aan de individuele noden en achtergronden, wat automatisch bijdraagt aan equity. Iedereen kan op elk moment een persoon met een zorg- en ondersteuningsnood worden, dus levensdoelen zijn altijd heel individueel in de persoon en diens omgeving te bekijken. Aandacht hebben voor het feit dat iedereen en dus in dit geval de zorgverlener en de persoon waarvoor hij/zij zorgt vanuit zijn eigen bril naar het leven kijkt, is belangrijk." "Doelgerichte zorg voorkomt daarnaast ook dat er onnodige zorg wordt toegediend - zorg die de patiënt op dat moment eigenlijk niet meer wil." "Alleen met het vijfde doel van de Quintuple Aim, meer gezondheid op populatieniveau, is er geen directe link. Indirect draagt doelgerichte zorg wel bij tot een gezondere populatie door de focus op preventie: als mensen zorg krijgen die echt bij hen past, kunnen ze gezonder blijven en worden onnodige zorg of escalatie van gezondheidsproblemen voorkomen." Bij de evaluatie van de eerste lessenreeks gaf 96% van de deelnemers aan dat de opleiding echt waardevol was en een meerwaarde zou zijn in hun dagelijks werk. Ze waren er echter ook van overtuigd dat slechts een op de drie van hun collega's de principes van doelgerichte zorg vandaag al toepaste. Er is dus zeker nog veel winst te boeken, zegt Verlinde. "Eigenlijk zou iedereen het moeten doen. Wat is nu belangrijker in de zorg dan de persoon en wat hij in zijn leven wil doen centraal te zetten? Als zorg- en welzijnssector moeten we daaraan bijdragen door dit continu te bevragen. We hebben dit al heel lang verkondigd, maar hoe we dat in de zorg dan juist kunnen doen, ontbrak ons vaak. Nu hebben we daartoe de juiste tools."