De liefde volgens Vermeer

Johannes Vermeer (1632-1675) wordt wel eens een koele observator genoemd, een bijna gevoelloze registrator. Zijn schilderijen zouden emotieloos zijn, zonder verhaal, een fotografische opname, een snapshot van een huiskamertafereel dat er verder niet toe doet. Briljant geschilderd daar is iedereen het wel over eens. Maar: "Zijn afstandelijkheid is zo compleet, zijn manier van observeren zo onpersoonlijk", zoals Vermeer-kenner bij uitstek sir Lawrence Gowing ooit liet noteren.Welnu, dat verhaal klopt niet. En dat voel je intuïtief als je de tijd neemt om de schilderijen rustig in je op te nemen in het Rijksmuseum. Als je nadien doorreist naar Delft waar Vermeer zo goed als zijn hele leven heeft doorgebracht, dan vind je ook de bewijzen van het tegendeel. It's all about love! Met slechts 28 schilderijen van klein tot heel klein formaat en verspreid over 10 zalen een expositie vullen, het klinkt heel gewaagd. Dankzij de sobere decoratie van de zalen, in warme kleuren, komen de werken uitstekend tot hun recht en trekken ze alle aandacht naar zich toe. Zo krijg je de kans om de werken van dichtbij te bekijken en te doorgronden. Aan het eind van het parcours heb je echt het gevoel dat je Vermeer kent. Neem nu het briljante werk Brieflezende vrouw in het blauw. De vrouw is kennelijk zwanger, leest een brief waarvan de inhoud haar diep raakt. Achter haar een wereldkaart. Is het een afscheidsbrief? Heeft de vader van het kind gekozen voor een avontuur naar verre oorden? Met andere woorden: je vult het verhaal zelf in. Neem nu het Meisje met de parel, dat is niet zomaar een portret. Het meisje draait haar hoofd en keert zich letterlijk naar jou met vochtige lippen en ogen vol verlangen, hunkerend naar liefde. Allicht daarom heeft dit werk zo'n magnetische aantrekkingskracht. Of De kantwerkster, op het eerste zicht een banaal tafereel van een jonge vrouw, ingetogen aan het werk. Ze lijkt helemaal in zichzelf gekeerd, weg van de wereld, en dat inspireerde regisseur Claude Goretta om er een hele film aan te wijden, La Dentellière, over een jonge vrouw (Isabelle Huppert) die tenonder gaat aan liefdesverdriet, zich terugtrekt van de wereld en alleen nog met kant bezig is. Om Vermeer helemaal te doorgronden, kan je best doorreizen naar Delft waar hij omzeggens zijn hele leven heeft doorgebracht. Een kleinere charmante havenstad die nog helemaal de sfeer van weleer ademt. In het Museum Prinsenhof loopt een interessante tentoonstelling die een beeld geeft van het Delft van de Gouden 17de eeuw en het levensverhaal van Vermeer schetst. Hij was de zoon van een herbergier/kunsthandelaar, nam de zaak van zijn vader over, huwde met Catharina Bolnes die hem 14 of 15 kinderen schonk en stierf volledig bankroet op 43-jarige leeftijd. Voor de Vermeer hype is het wachten tot de 19de eeuw wanneer een Franse kunstkenner hem herontdekt. Bezoek beslist ook het Vermeer Centrum Delft waar u de bevestiging vindt dat liefde in al zijn hoedanigheden de rode draad is in de schilderijen van Vermeer. Soms is dat overduidelijk, in de bordeelscènes bijvoorbeeld wanneer de man een geldstuk in de hand heeft. Een vrouw die in mannelijk gezelschap aan de drank zit, dat duidt op ondeugd. Een vrouw die bezig is met handenarbeid, beeldt de deugd der huiselijkheid uit. De natuur en muziek worden sowieso met liefde geassocieerd, net als de afbeelding van Cupido. Meestal zit het liefdesverhaal echter verborgen in symbolische voorwerpen die in de tijd van Vermeer duidelijk leesbaar waren. Neem nu een vogelkooi met een open deurtje, dat geeft aan dat de vrouw vrijwillig heeft gekozen voor de bescherming van het huwelijk, een gesloten deurtje wijst op een gedwongen huwelijk, en als het vogeltje ontsnapt is dat een zinnebeeld voor bedreigde kuisheid. Een glas wijn in het schilderij verwijst naar Aphrodite, godin van de vruchtbaarheid en de zinnelijke liefde en moet gezien worden als een teken van verleiding. Een citroen daarentegen verwijst naar een verzuurde liefde. Muziek, vaak aanwezig in de schilderijen van Vermeer, wordt gezien als een aanzet tot verleiding. Een hond op het doek staat voor waakzaamheid voor zedeloos gedrag. Een vrouw met een verentooi op de hoed wordt dan weer geassocieerd met lichte zeden. En zo meer. Als u met deze bagage in het achterhoofd de schilderijen van Vermeer bekijkt, dan lezen die als een roman.