'Covid maakte zelfzorg bij artsen nog actueler'

Covid heeft de aandacht voor en het belang van zelfzorg alleen maar groter gemaakt, meent de Nederlandse NKO-arts Froukje Verdam (42). De geboren en getogen Amsterdamse is auteur van Zelfzorg voor de jonge dokter, uitgegeven door Lannoo Campus. Recenter kwam Zelfzorg voor de huisarts uit. Verdam geraakte geïnteresseerd in coaching en psychologie, vertelt ze. Ze volgde een opleiding peer support, waarbij artsen die een trauma, complicatie of calamiteit tegenkomen op het werk daarover desgewenst van gedachten kunnen wisselen met een andere collega. "Ik vond dat heel waardevol en interessant", herinnert dr. Verdam zich, "zozeer dat ik nog een aantal cursussen ben gaan volgen. Ik vond het a posteriori zonde om met die nuttige informatie niets verder te doen, vandaar dat ik mijn eigen praktijk heb opgericht."Vandaag begeleidt ze nog steeds artsen. "Maar enkel naar aanleiding van een incident - een complicatie op het werk, een overleden ouder, een scheiding. Bedoeling is om iemand die dat overkomt weer in zichzelf te laten geloven en veerkracht te geven zodat hij of zij weer aan de slag kan." De Nederlandse ervaart het artsenvak als heel mooi, maar ook intens. "Je komt immers in situaties waar het niet zo loopt als gedacht en die emotioneel belastend zijn. Denk maar aan kinderen met een slechte prognose, daar is geen enkele arts immuun voor. Die betrokkenheid is essentieel in ons vak, maar je moet ook de kans zien om dit soort emotionele ballast van je af te laten glijden." Zo komen we bij het voor Froukje Verdam zo belangrijke thema zelfzorg. "Ik denk dat elke arts in opleiding zich wel een voorval herinnert waarin je geconfronteerd wordt met dilemma's (ingrijpen of niet, trommelen we de chirurg op of niet?). Belangrijk is echter vooral dat dat soort voorval naderhand bespreekbaar is. Ik vergelijk het met the 100 day rule in bedrijven: men gaat nieuwe werknemers polsen wat hen is opgevallen om zo procedures, werkmethodes eventueel te finetunen, te verbeteren of bij te sturen. In nieuwe verfrissende ideeën kan een kracht zitten. Waarmee ik vooral wil aangeven: blijf bij jezelf, krop dingen niet op en durf dingen in vraag te stellen. Een goede dokter kan wel degelijk emotie tonen, kwetsbaarheid is een kracht. De zittende garde kan alleen maar baat hebben bij een verfrissende nieuwe kijk. Maar we moeten niet wachten op een open aanspreekcultuur als mensen jarenlang goed gefunctioneerd hebben in een omgeving waar zulke open aanspreekcultuur niet bestond." "Je wil niet weten hoe vaak ik artsen ontmoet die benoemen dat er iets fout is gegaan bij een patiënt en die achteraf zeggen: Ik voelde dat ik iets moest doen of zeggen, want dit is niet de goede oplossing, maar die er niet naar gehandeld hebben - om allerlei redenen", klinkt het. "Het gaat erom: dat onderbuikgevoel moet je ontwikkelen. Huisartsen zijn daar heel sterk in, maar ook in ziekenhuisstructuren zijn er ongetwijfeld momenten of collega's met wie je de verbazing kunt delen." In haar boeken citeert dr. Verdam opmerkelijke cijfers: een op de vijf collega-artsen onder 35 jaar kampt met burn-outverschijnselen, slechts 30% van de Nederlandse huisartsen en medisch specialisten wil tot aan hun pensioen doorwerken. En, voegt ze daar aan toe, recent onderzoek bij huisartsen geeft aan dat de helft op het tandvlees zit. "Het is wel duidelijk dat een dokter geen computer is. Als je terugkijkt naar covid: in het begin van de pandemie was er geen sprake van burn-out, nee, we hebben op een ongekend samenhorige manier actie ondernomen tegen die gemeenschappelijke vijand." "Maar nu de overbelasting chronisch is geworden, dreigt er zo'n grote en langdurige druk op zorgverleners te ontstaan dat werkverzuim en burn-out op de loer liggen. Dat in die setting toch meer aandacht ontstaat voor zelfzorg en dergelijke toont mijns inzien dat we het zorgsysteem wel degelijk kunnen veranderen. Maar dat zal traag, met vallen en opstaan, gebeuren. En tegelijk duiken ook nieuwe pijnpunten op." Maar nog even terug naar haar boeken. "Ik heb het boek Zelfzorg voor de jonge arts geschreven vanuit mijn eigen wedervaren en zoektocht. Hoe je gedragen in een setting waar je afhankelijk bent en je niet altijd goed weet hoe je daarin moet meanderen? Wat is dan zelfzorg, hoe kom je op voor je eigen ideeën? Maar ik merk dat ik heel veel reacties krijg van niet enkel jonge artsen, maar ook van heel wat andere zorgverleners. De kernvraag 'hoe blijf ik mezelf in een omgeving die heel veel van me vraagt?' vind ik zo belangrijk dat zelfzorg in mijn ogen best een apart vak zou mogen worden in onze basisopleiding. We worden immers opgeleid om kwetsbaren te helpen, maar we zouden zelf niet kwetsbaar mogen zijn? Ik denk dat het tijd is voor nieuw leiderschap waarbij vakmanschap en 'oefening baart kunst' geldt, maar waar we ook wel eens mogen zeggen dat onze job best zwaar kan zijn."