...

Aan het woord is Marc-Alain Widdowson, directeur van het Instituut voor Tropische Geneeskunde (ITG) op de '5th table on health tech'. Die had op 8 november in Antwerpen plaats op initiatief van 'The 5th Conference', een forum dat zorgverstrekkers, industrie, overheden enz. samenbrengt om na te denken over evolutieve en disruptieve innovaties. In het debat vergeleek Widdowson de coronapandemie met een zandstorm. "De wind creëert nieuwe heuvels en doet er andere verdwijnen. Het leidt tot een zeer verwarrend landschap. Heel wat dingen waren genoegzaam bekend bij epidemiologen maar veel was ook gewoon nieuw. Bij de varkensgriep in 2009 luidde het advies bijvoorbeeld dat mondmaskers enkel nut hadden als je symptomen vertoonde. Dat is nu volledig anders." Tot voor covid-19, zo stelde de ITG-directeur ook vast, nam de samenleving pandemieën en waarschuwingen van virologen niet echt ernstig. "Door covid-19 kunnen we nu de blik vooruit richten en wereldwijd met vernieuwd enthousiasme en commitment pandemieën en andere aandoeningen te lijf gaan", dixit Widdowson. "Inderdaad was het al te lang geleden dat er nog een epidemie op deze schaal had plaatsgehad", voegt dokter Paul Stoffels, Chief Scientific Officer bij Johnson & Johnson eraan toe. "Onze gezondheidszorg was in hoofdzaak gericht op hart- en vaatziekten, oncologie enz. Van belang is echter om in tijden dat er geen pandemie is zich voor te bereiden op komende pandemieën. Die voorbereiding gebeurt best wetenschappelijk, diagnostisch en via internationale platformen. Deze pandemie richtte waarschijnlijk meer schade aan dan een wereldoorlog. En men moet zich ook meer bewust zijn van de enorme risico' op virusuitbraken in steden zoals Kinshasa, Lagos enz. waar enorm veel mensen dicht op elkaar leven." Elies Van Belle, directeur-generaal van de medische NGO Memisa, benadrukt op haar beurt dat bij de bevolking in lageinkomstenlanden er een enorme weerstand is tegen vaccins. "Dat komt doordat mensen slecht of niet zijn opgeleid en niet beschikken over kwalitatief goede informatie. Dat dan in combinatie met vrij toegankelijke sociale media. Zelfs in Europa maken samenzweringstheorieën en antivaxxers daardoor opgeld. In Afrika creëert het gebrek aan informatie in combinatie met sociale media 'een beest'. Maar het evolueert en we kunnen zeker een belangrijke positieve rol spelen via sensibiliseringscampagnes." Van Belle wijst ook op het gebrek aan vertrouwen in het systeem. "In Congo is bijvoorbeeld een derde van de medicatie vals, of ze bevat geen werkzame stof. Heel wat Congolezen weigeren een vaccin omdat ze onzeker zijn over wat hen wordt ingespoten. En het spreekt natuurlijk vanzelf dat we voldoende vaccins tot in Afrika moeten krijgen. Dat is een grote uitdaging." Om goed voorbereid te zijn op mutaties en nieuwe varianten, benadrukt Marc-Alain Widdowson het belang van netwerken. Dat laat toe nieuwe ontwikkelingen - zowel geneesmiddelen als vaccins - te documenteren. "Dat is prospectief routinewerk", aldus Widdowson. "De WHO heeft trouwens een uitgebreid systeem van griepnetwerken in Afrika, Azië en Latijns-Amerika ter beschikking. Het is ontgoochelend dat ze daar tijdens de pandemie zeer weinig gebruik van maakten om ziektehaarden enz. te onderzoeken. Onderzoek vergt goede data: wat zijn de risicogroepen? Wie overlijdt? Waar is het virus? Waar zijn de varianten? Dat is routine maar wel essentieel om evidence-based vaccins te ontwikkelen. Die data verzamelen is het werk van openbare academische centra en het vormt de basis waarop de industrie kan verder bouwen." "Daarbij komt", vult dokter Stoffels aan, "dat door extreem goed samen te werken tijdens de pandemie medische problemen zeer snel werden opgelost. De nood was ook enorm en dus was het mogelijk heel veel middelen te mobiliseren. Terwijl we in prangende medische domeinen zoals dementie de laatste twintig, dertig jaar amper vooruitgang boekten. Dus is het essentieel dat wat we op het vlak van samenwerking geleerd hebben verder te zetten. Al is een crisis daarvoor natuurlijk altijd wel een voordeel. Al het dringend is, wordt men gedwongen om de handen in elkaar te slaan." Widdowson: "Zeer belangrijk is pandemic preparedness. Heel wat virussen en varianten circuleren, we weten niet wat er allemaal gaat muteren. Het is alsof alles in een mixer gegooid wordt. Evenmin weten we waar en wanneer virussen de kop opsteken. Dat baart ons zorgen, telkens kan dit uitdraaien op een wereldwijde pandemie." Tot slot benadrukt Elies Van Belle dat in lageinkomstenlanden enkel innovatieve technologieën en vaccins niet zullen volstaan. "Vaak hebben de allerarmsten geen toegang tot basiszorg, tot informatie enz. Van belang is de dingen in hun context te zien. 'Smart glasses' kunnen in het westen werken aan de operatietafel. In de Congolese context, vaak zonder elektriciteit of internet of met stroomonderbrekingen lukt dat niet. Telkens moet men goed afwegen wat toegevoegde waarde heeft en wat niet."