Het belang van doelgerichte zorg profileert zich steeds nadrukkelijker op de voorgrond van ons gezondheidssysteem. Vooral voor patiënten die chronische pijn ervaren is gerichte zorg belangrijk. Echter is voor deze groep patiënten pijnbehandeling vaak een uiterst ingewikkeld proces, waarbij zowel fysieke als psychologische aspecten strak met elkaar verweven zijn.
...
Volgens het rapport "Aanpak van chronische pijn in België" van FOD Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu, kan chronische pijn gedefinieerd worden als pijn die meer dan zes maanden aanhoudt en ernstige gevolgen kan hebben op het dagelijks leven van een individu. "Het kan resulteren in grondige veranderingen in het functioneren van de persoon, zowel in zijn biologische als psychologische en relationele dimensie. Chronische pijn is een ziekte op zich", zo staat te lezen in het rapport. Dat chronische pijn significante gevolgen heeft voor het dagelijks leven van een patiënt wordt beaamd door Eddy Claes, voorzitter van Pijnpunt vzw. "In ons land leeft een aanzienlijke groep mensen, ongeveer 27 procent van de Belgen, die in hun leven te maken krijgt met chronische pijn", aldus Claes. "Dat probleem dient niet te worden onderschat. Pijnbehandeling is een uiterst ingewikkeld proces, aangezien er diverse oorzaken aan de grondslag kunnen liggen. Chronische pijn heeft een diepgaande impact op iemands leven. Fysieke pijn en geestelijk lijden zijn vaak nauw met elkaar verbonden. Daarom is het van essentieel belang om als patiënt een doelgerichte behandeling op maat te krijgen." Pijnpunt vzw werd in 2017 opgericht door mensen die aanhoudende pijn ervaren. De vereniging organiseert maandelijks informatie- en gespreksavonden over het thema pijn, met als doel een ondersteunend netwerk te creëren voor zowel patiënten als zorgverleners. "Pijn is subjectief, je kunt het niet zien of objectief meten. Daarom is het belangrijk dat lotgenoten elkaar kunnen ontmoeten in het verwerkingsproces. Het weten dat anderen ook met pijn worstelen schept een band en maakt het gemakkelijker om over je eigen ervaringen te praten. We kunnen op een open en toegankelijke manier specifieke onderwerpen bespreken." De gesprekken tussen lotgenoten zijn dus belangrijk voor de aanvaarding en het verwerkingsproces bij mensen met aanhoudende pijn. "Ook zijn het momenten om in een veilige omgeving frustraties te uiten. Op die manier kunnen we tevens problemen signaleren en tips geven hoe er mee om te gaan. Zo zeggen sommige patiënten dat hun zorgverlener niet gemakkelijk benaderbaar is voor een doelgericht behandeltraject. Door hier als lotgenoten onderling met elkaar over te praten kunnen we tips formuleren hoe dit gesprek alsnog met een zorgverlener aan te gaan en je wensen kenbaar te maken." Volgens Claes zijn mensen die bij Pijnpunt aankloppen meestal gevorderd in hun verwerkingsproces en hebben ze erkend dat de pijn die ze ervaren chronisch is. "Dat is een belangrijke mentaliteitswijziging, omdat ze vanaf dat moment voor zichzelf kunnen gaan formuleren wat hun aangepaste levensdoelen zijn en welke zaken hun leven kwaliteit geven. Hun behandeling bestaat vanaf dat moment niet meer enkel uit pijnbestrijding, maar is ook gericht op het bewaken van levenskwaliteit. Belangrijk daarbij is het samenspel tussen arts en patiënt om invulling te kunnen geven aan de noden en wensen van de patiënt", besluit de voorzitter van Pijnpunt. Volgens Claes vergelijken in het begin veel patiënten het hebben van aanhoudende pijn met een rouwproces, omdat ze gaan terugblikken naar een tijd waarin ze pijnvrij waren. "Er ontstaat naast fysiek ook psychisch lijden. Het fysieke en het mentale aspect zijn nauw met elkaar verbonden en wordt door zorgverleners geregeld over het hoofd gezien. Personen moeten op een gegeven moment accepteren dat ze een nieuwe realiteit hebben, waarbij ze niet meer terug zullen keren naar de fase die ze voorheen gewoon waren. Dat vraagt om een serieuze mentaliteitswijziging." Claes zegt dat pijnbehandelaars lange tijd zochten naar een oplossing op basis van een medicamenteuze behandeling, maar dat gaandeweg duidelijk werd dat die aanpak niet in alle gevallen de meest optimale was. "Als een medicamenteuze oplossing niet toereikend blijkt, gaan we tegenwoordig op zoek naar manieren om ondanks de aanhoudende pijn een zo kwaliteitsvol mogelijk leven te kunnen lijden. Daarbij moet een patiënt zich afvragen wat het leven zinvol en vreugdevol maakt en welke doelen daartoe geformuleerd kunnen worden." Met die vragen in het achterhoofd heeft het Vlaams Patiëntenplatform de tool 'Doelzoeker' ontwikkeld. Aan de hand van de tool kunnen patiënten hun eigen levensdoelen formuleren, die ze vervolgens met hun zorgverlener kunnen bespreken. "Dankzij de tool kunnen personen laagdrempelig met hun behandelaar in gesprek komen, om vervolgens gezamenlijk een doelgericht behandelplan vorm te geven", zegt Claes. "Het is niet de bedoeling om ondoordacht het gebruik van medicijnen aan de kant te schuiven, maar om de juiste balans te vinden en de kwaliteit van leven voorop te stellen." Door het gebruik van de tool worden patiënten dus actief betrokken in het zorgproces en ontstaat er in het samenspel met de behandelaar een doelgericht behandeltraject. Aan de hand van vragen als 'waar krijg je energie van?' of 'waar sta je 's ochtends met plezier voor op?', kunnen patiënten hun levensdoelen formuleren en prioriteiten stellen. "We horen vaak de slogan 'de patiënt staat centraal', maar we moeten helaas concluderen dat het meestal niet zo is. Aan de hand van Doelzoeker komen de unieke persoonlijke noden en behoeften van de patiënt terug centraal te staan in het behandeltraject", zegt Claes. Hoewel de algologie in ons land de laatste jaren significante stappen vooruit heeft gemaakt, is er nog voldoende terrein te winnen. Doelgerichte zorg bij pijnbehandeling is voor veel zorgverleners nog steeds een dode hoek, wat wordt bevestigd door Claes. "Het zoeken naar kwaliteitspunten in het leven van een patiënt gebeurt absoluut te weinig. Veel behandelaars geven aan dat het tijdgebrek een prominent probleem is, waardoor zo'n doelgerichte aanpak niet altijd mogelijk is. Een gesprek rond doelgerichte zorg vergt veel tijd, terwijl de tijd van een raadpleging zeer beperkt is." Volgens Claes zien behandelaars die wél de mogelijkheid hebben om tijd te investeren in het opstellen van een doelgericht plan, op de lange termijn positieve resultaten. "Met doelgerichte zorg krijgt een patiënt meer voldoening in zijn leven en gaat die zich psychisch beter voelen. Hierdoor hoeft hij minder op consult te komen, zo horen we uit getuigenissen. Een patiënt die de indruk heeft dat een behandelaar naar hem luistert en tijd vrijmaakt heeft meer mentale kracht en haalt voldoening uit zijn behandeltraject. Dat zorgt voor een betere mentale gezondheid." Om chronische pijn en de behandeling daarvan beter te begrijpen is door de Vrije Universiteit Brussel de multidisciplinaire onderzoeksgroep "Pain in Motion" opgericht. De onderzoeksgroep richt zich op het verbeteren van het inzicht in biopsychosociale mechanismen van pijn, en het hebben van een significante invloed op de gezondheidszorg voor patiënten die lijden aan chronische pijn. Ook Domus Medica en het Vlaams Patiëntenplatform spannen zich actief in op het gebied van pijneducatie voor zorgverleners in de vorm van trainingen en informatiemomenten. Ondanks de sterke aanwezigheid van chronische pijn in onze bevolking wordt er volgens Claes nog steeds te weinig aandacht besteed aan het thema pijn, voornamelijk bij de opleidingen van zorgpersoneel. "Daarom willen we met Pijnpunt, samen met de professionele pijnbehandelaars en onderzoekers, onder impuls van de Europese Pijnfederatie, ijveren opdat in de opleidingen pijn meer op het voorplan komt. Onder zorgverleners is er veel interesse in het thema en een bereidheid om bij te leren. Om beleidsmakers te overtuigen van het belang van pijneducatie, en in het verlengde daarvan doelgerichte zorg, is er nog veel werk aan de winkel. Dat besef begint langzaam door te dringen, zo bleek uit de talrijke positieve reacties die we gekregen hebben na afloop van het symposium rond het thema 'Doelgerichte zorg' dat we organiseerden in 2023, met de steun van de Koning Boudewijnstichting", besluit Claes.