Als gewone geluiden de tenen doen krullen

De term 'misofonie' betekent letterlijk 'haat tegen geluid'. Maar de afwijking betreft niet alle geluiden. Het gaat om specifieke geluiden die de betrokkene als onverdraaglijk ervaart, terwijl ze voor andere mensen doodgewoon zijn. De zeldzame studies die peilen naar de frequentie van misofonie, geven een schatting die ligt tussen 20 en 30% van de algemene bevolking, met uiteenlopende graden van ernst. Geluiden die 'misofone' reacties uitlokken, zijn meestal afkomstig van andere mensen, maar niet altijd. "Het geluid van een trein, een vliegtuig, één of ander toestel of een dier (een kraaiende haan, een blaffende hond, ...) kunnen bij sommige mensen ook misofine reacties uitlokken", meldt psychologe Hedwige Dehon van de universiteit van Luik. Misofonie heeft bovendien een evenknie in de lichaamstaal: de misokinesie, waarbij de betrokkene een afkeer aan de dag legt voor bepaalde bewegingen, zoals zenuwachtig met het been trillen. Momenteel komt misofonie niet voor in internationale classificaties zoals de DSM-V. Er bestaat wél een schaal om de ernst ervan te meten: de Amsterdam Misophonia Scale, gebaseerd op de Yale-Brown Obsessive-Compulsive Scale (Y-BOCS), die wordt gebruikt voor de evaluatie van obsessioneel-compulsieve stoornissen. De etiologie van misofonie blijft duister, want maar weinig studies hebben er zich mee beziggehouden. Commentaren bij casusbeschrijvingen opperen dat er een genetische component in het spel zou zijn. Sommige onderzoekers geven aan dat 55% van de personen met misofonie een familiale voorgeschiedenis zouden hebben.Voorts is er alleen een allegaartje van hypothesen voorhanden. Hier en daar verwijst een publicatie naar stoornissen van de auditieve transmissie. Andere onderzoekers maakten gebruik van functionele MRI: bij misofone personen die werden blootgesteld aan de geluiden waarvoor ze een afkeer hadden, zagen ze een hyperactivatie van de auditieve hersenschors en de amygdala. Die laatste structuur maakt deel uit van het limbisch systeem dat - als zetel van de emoties - onder andere optreedt als gevarendetector of alarmsysteem. De hyperactivatie van de cortex bij personen met misofonie trad niet op bij blootstelling aan geluiden die deze mensen als neutraal ervaren. "Alles wijst erop dat misofone personen geluidsinformatie anders verwerken dan niet-misofone personen", overweegt Hedwige Dehon. "Maar zijn de bijzondere functionele patronen in hun hersenen oorzaak of gevolg van de stoornis?" Een hele reeks andere hypothesen zijn naar voren gebracht, maar het is onmogelijk ze hier allemaal te overlopen. Toch even stilstaan bij één ervan, die voortvloeit uit onderzoek dat in 2015 werd gepubliceerd door medewerkers van de Northwestern University (Ilinois, VS). Zij merken op dat misofonie vaker zou voorkomen bij creatieve, overgevoelige of zelfs hoogbegaafde personen. Hedwig Dehon legt zelf de laatste hand aan een studie op basis van enquêtes, waarmee ze beoogt de factoren te identificeren die leiden tot het ontstaan en evolueren van misofonie. Dat zouden bijvoorbeeld persoonlijkheidskenmerken kunnen zijn. "Zijn sommige personen gevoeliger voor dit soort stoornissen? Onze levenswijze maakt het soms moeilijk om storende interferenties te negeren. Is dat een factor die bijdraagt tot het ontwikkelen van misofonie? Is het een combinatie van overdreven prikkeling in het privéleven of op het werk met bijzondere persoonlijkheidskenmerken die bij sommige mensen misofone reacties kan opwekken?" De symptomen van misofonie ontstaan meestal al op kinderleeftijd of tijdens de adolescentie. Maar soms komen ze pas tot uiting op volwassen of zelfs oudere leeftijd. Aanvankelijk lokt één bepaald geluid of een cluster van verwante geluiden de symptomen uit. Over een tijdsverloop van een paar jaar kunnen andere geluiden al dan niet het spectrum van storende geluiden uitbreiden. Soms behoren alle onverdraaglijke geluiden tot eenzelfde categorie, zoals geluiden die met de mond gemaakt worden. In andere gevallen reageert de persoon verkeerd op geluiden uit verschillende categorieën, zoals kauwgeluiden én het getik op een toetsenbord, bijvoorbeeld. Geluiden wekken misofonie op als ze repetitief zijn. Ze lokken bij de persoon een onmiddellijk gevoel van onbehagen uit, waarbij hij vaak angstig en agressief wordt. Personen met misofonie reageren met disproportionele woede, haat, razernij of afkeer - of met een mix van deze reacties - op mensen die de oorzakelijke geluiden voortbrengen. "Als het probleem te maken heeft met een gevoeligheid voor interferenties - bijvoorbeeld, iemand die herhaaldelijk met een balpen klikt -, zullen vele personen met misofonie irrationeel gaan denken dat die andere persoon dat opzettelijk doet om hen in hun bezigheden te storen", merkt Hedwige Dehon op. Deze negatieve gevoelens kunnen zelfs gepaard gaan met lichamelijke stoornissen: stijfheid of pijn in de thorax, de armen, hoofd en hals, of het hele lichaam, verhoogde spiertonus, overvloedig zweten, tachycardie, hypertensie, enzovoort. Verschillende studies wijzen uit dat keel- en kauwgeluiden het vaakst misofonie opwekken. Kauwgeluiden zouden afkeer uitlokken bij 80% van de personen met misofonie. Vaak worden de storende geluiden des te moeilijker verdragen als ze afkomstig zijn van naasten. Anders gezegd, in familiekring komen de aversieve symptomen van de persoon met misofonie nog sterker tot uiting en zijn de reacties tegenover degene die het onverdraaglijke geluid maakt, des te heftiger. "Dat komt omdat misofone reacties naar de buitenwereld toe sociaal onaangepast zijn", zegt de psychologe. In lichte tot matige gevallen kunnen de symptomen zich selectief voordoen in situaties van stress - familieconflicten, stress op school of op het werk, enzovoort. Hedwige Dehon vertelt het verhaal van een vrouw die moest verhuizen na een echtscheiding. Tijdens die moeilijke periode verdroeg ze de mondgeluiden van haar kinderen niet meer. Maar toen de verhuizing eenmaal achter de rug was, verdwenen haar aversieve reacties. "In de meeste gevallen zijn de symptomen van misofonie licht tot matig en blijven de reacties ten opzichte van de omgeving onder controle", weet Hedwige Dehon.Als het syndroom ernstig is, blijft het continu de kop opsteken. De betrokkene kan dan helemaal de controle over zichzelf verliezen, onder invloed van angst, ontreddering, afkeer, woede of haat. Hij kan beginnen te wenen, roepen, braken of tot verbaal of fysiek geweld overgaan. Misofonie kan ernstige gevolgen hebben, zowel in familieverband als op het werk. Koppels zouden al uiteengegaan zijn omdat één van de partners de mondgeluiden van zijn levensgezel niet meer verdroeg. Er zijn gevallen bekend van mensen die op het werk een tafel omvergooiden of een computer tegen de grond smakten. Misofonie kan aanleiding geven tot problemen en handicaps op school, op het werk, in de familiekring en bij sociale contacten. "Mensen met misofonie raadplegen een psycholoog of een psychiater hoofdzakelijk om twee redenen", stelt Hedwige Dehon. "Ofwel omdat ze ontredderd zijn en zich machteloos voelen in een situatie waarbij een naaste geluiden maakt die ze niet kunnen verdragen. Ofwel omdat ze bang zijn iets de zullen doen waarvan ze achteraf spijt hebben, zoals uiting geven aan verbaal of lichamelijk geweld, op het ogenblik dat ze kwaad of zelfs razend worden." Om hun onaangename gevoelens te verlichten, proberen mensen met misofonie constant het geluid dat hen afkerig maakt, te doen stoppen. Meestal hebben ze wel een relatief goed inzicht in het dis- proportionele karakter van hun gevoelens. Ze beseffen dat ze overdreven reageren op geluiden die voor andere mensen geen bijzondere betekenis hebben. Toch kunnen ze bij het horen van de bewuste geluiden niet alleen agressief worden, maar ook een andere, even desastreuze strategie ontplooien: vermijdingsgedrag.Ze proberen te ontkomen aan situaties waarbij ze mogelijk geconfronteerd worden met de geluiden die ze niet verdragen. Ze gaan bijvoorbeeld bewust niet naar een vergadering, omdat de mondgeluiden van een zenuwachtige spreker hen op stang zouden kunnen jagen. Een andere mogelijkheid is dat ze middelen aanwenden om zich van de geluiden af te schermen. Ze gebruiken gehoorbescherming zoals oordoppen, luisteren naar muziek met oortjes, verlaten de tafel of schermen doodgewoon hun oren af met hun handen. Helaas. Bij angststoornissen - en in die categorie brengt Hedwige Dehon misofonie onder - maakt vermijdingsgedrag de situatie alleen maar erger. "Vermijding lost niets op. Het zelfvertrouwen lijdt eronder en de ontreddering wordt alleen maar groter", waarschuwt ze. Schaamte en wroeging maken het voor de persoon met misofonie nog moeilijker om zijn angst onder controle te houden, als hij de 'agressor', soms op een heftige toon, vraagt om te stoppen met het maken van de storende geluiden. Of als hij de storende geluiden begint na te doen of te overstemmen om er niet meer naar te hoeven luisteren. Ook dat ziet men bij sommige patiënten met misofonie. Misofonie wordt in de literatuur in verband gebracht met andere psychiatrische beelden. Bij het syndroom van Gilles de la Tourette heeft de patiënt motorische en vocale tics. Meestal gaat dat gepaard met gedragsstoornissen, in het bijzonder obsessioneel-compulsieve gedragingen, een aandachts- en hyperactiviteitsdeficit (ADHD), paniek- of woedeaanvallen, en slaap- of leerstoornissen. "Bij dat syndroom ziet men hype rimpulsief gedrag, te wijten aan een zwakke inhibitie en controle", trekt Hedwige Dehon een parallel. "Dat gebrek aan inhibitie en controle is er ook bij misofonie. Op die manier kan men beide stoornissen met elkaar in verband brengen." In 2015 schreven de psychiaters Claude-René Jacot, Tanja Eric et Othman Sentissi (universitaire ziekenhuizen van Genève) in de Revue Médicale Suisse: "Net zoals bij de sociale fobie, kunnen personen met misofonie hun toevlucht nemen tot vermijdingsgedrag. Dat kan leiden tot een grondige verstoring van het sociale, professionele en familiale functioneren. De symptomen lijken op die van andere psychiatrische beelden, zoals angst bij de obsessioneel-compulsieve stoornis of afkeer voor bepaalde stimuli bij posttraumatische stress. Daarom is het mogelijk dat misofonie in de nabije toekomst wordt beschouwd als een volwaardig psychiatrisch beeld." Talrijke therapeutische opties worden toegepast bij patiënten met misofonie: hypnose, desensibilisatie, relaxatie, mindfulness. Twee opties onderscheiden zich door hun hogere doeltreffendheid. Enerzijds de cognitieve gedragstherapie, waarbij de persoon progressief wordt blootgesteld aan de geluiden die hij niet kan verdragen. Anderzijds de Tinnitus Retraining Therapy (TRT), die oorspronkelijk werd ontwikkeld voor de behandeling van oorsuizen en stoelt op het maskeren van de storende geluiden door een achtergrondgeluid.