De Spaanse groep had al in 2020 gemeld dat TDF/emtricitabine een beschermend effect zou kunnen hebben, maar de cijfers van de oorspronkelijke studie waren statistisch zwak en sommige experts hebben ook de studieopzet aangevochten. Ze vonden dat er te weinig informatie was over de comorbiditeit en onderliggende aandoeningen, die het risico op een ernstige covid-19 zouden kunnen verhogen. Om die kritieken te weerleggen en om het effect van TDF op het risico op een ernstige SARS-CoV-2-infectie verder uit te spitten, heeft dr. Julia del Amo van de hiv-afdeling van het Spaanse ministerie voor Volksgezondheid een grootschalige studie uitgevoerd in samenwerking met collegae van 69 hiv-referentiecentra in het kader van de CoVIHd-studie. Die centra verzorgen 44% van de hiv-geïnfecteerde patiënten in Spanje en zijn geselecteerd omdat ze gegevens verzamelen over infecties en ziekenhuisopnames wegens covid-19 bij hun seropositieve patiënten.

De studie is uitgevoerd bij hiv-geïnfecteerde patiënten die in 2020 een antiretrovirale behandeling kregen en een viruslast lager dan 50 kopieën/ml hadden. In het totaal ging het om 51 558 patiënten. 39% kreeg TAF/emtricitabine, 12% TDF/emtricitabine, 26% abacavir/lamivudine en 21% een andere combinatie. De meeste patiënten waren mannen. De gemiddelde leeftijd was 50 jaar en het mediane aantal CD4-cellen lag tussen 700 en 746/mm³. 10% van de patiënten had minder dan 350 CD4-cellen/mm³.

De prevalentie van onderliggende aandoeningen die het risico op SARS-CoV-2-infectie verhogen, verschilde volgens de backbone. 3,4% van de patiënten die TDF/emtricitabine kregen, 5,2% van de patiënten die TAF/emtricitabine kregen, en 8,3% van de patiënten die abacavir/lamivudine kregen, vertoonden een chronische nierinsufficiëntie. Ook de prevalentie van hypertensie en diabetes was lager bij de patiënten die werden behandeld met TDF/emtricitabine.

Tijdens de follow-up van 48 weken zijn 2402 patiënten positief getest op het SARS-CoV-2; 425 patiënten werden in het ziekenhuis opgenomen (van wie 45 op de intensive care) en 37 patiënten zijn overleden.

Het risico op ziekenhuisopname was 34% lager en het risico op opname op een intensive care was 72% lager bij de patiënten die werden behandeld met TDF/emtricitabine, dan bij de patiënten die werden behandeld met TAF/emtricitabine. TDF had echter geen effect op de incidentie van infectie en de sterfte. Het risico op covid-19, ziekenhuisopname en overlijden was echter significant hoger bij de patiënten die abacavir/lamivudine kregen, dan bij de patiënten die TAF/emtricitabine kregen.

De leeftijd is de belangrijkste voorspeller van een ernstige covid-19 in geval van SAS-CoV-2-infectie in de algemene bevolking. De vorsers hebben daarom specifiek het risico op infectie en ziekenhuisopname volgens de antiretrovirale behandeling geëvalueerd bij patiënten ouder en patiënten jonger dan 50 jaar. Bij de patiënten jonger dan 50 jaar had de combinatie van antiretrovirale middelen geen significante invloed op het risico op infectie of ziekenhuisopname. Maar bij de patiënten van 50 jaar of ouder correleerde de inname van TDF/emtricitabine met een significant lager risico op ziekenhuisopname (- 51%) in vergelijking met TAF/emtricitabine. De combinatie abacavir/lamivudine daarentegen correleerde met een significant hoger risico op ziekenhuisopname (+ 40%).

Het is niet duidelijk via welk mechanisme TDF beschermt tegen een ernstige covid-19. Laboratoriumexperimenten hebben evenwel aangetoond dat tenofovir de vermenigvuldiging van het virus remt. TDF bereikt bijzonder hoge concentraties in de cellen die de luchtwegen en de longen bekleden. In een studie bij dieren verhoogde de combinatie TDF/emtricitabine de klaring van het virus in monsters afgenomen via de neus. De onderzoekers pleiten er dan ook voor klinische studies op touw te zetten om het effect van de combinatie TDF/emtricitabine bij de preventie en de vroege behandeling van covid-19 te testen. Maar gezien het kleine aantal patiënten dat in het ziekenhuis werd opgenomen, en het kleine aantal sterfgevallen is het allicht wenselijk een breder onderzoek met bundeling van internationale cohortes uit te voeren om na te gaan of het effect, dat onze Spaanse collegae hebben vastgesteld, ook wordt teruggevonden in een meer gediversifieerde patiëntenpopulatie.

Ref.: Del Amo J. et al. AIDS, 36(15):2171-2179, 2022.

De Spaanse groep had al in 2020 gemeld dat TDF/emtricitabine een beschermend effect zou kunnen hebben, maar de cijfers van de oorspronkelijke studie waren statistisch zwak en sommige experts hebben ook de studieopzet aangevochten. Ze vonden dat er te weinig informatie was over de comorbiditeit en onderliggende aandoeningen, die het risico op een ernstige covid-19 zouden kunnen verhogen. Om die kritieken te weerleggen en om het effect van TDF op het risico op een ernstige SARS-CoV-2-infectie verder uit te spitten, heeft dr. Julia del Amo van de hiv-afdeling van het Spaanse ministerie voor Volksgezondheid een grootschalige studie uitgevoerd in samenwerking met collegae van 69 hiv-referentiecentra in het kader van de CoVIHd-studie. Die centra verzorgen 44% van de hiv-geïnfecteerde patiënten in Spanje en zijn geselecteerd omdat ze gegevens verzamelen over infecties en ziekenhuisopnames wegens covid-19 bij hun seropositieve patiënten.De studie is uitgevoerd bij hiv-geïnfecteerde patiënten die in 2020 een antiretrovirale behandeling kregen en een viruslast lager dan 50 kopieën/ml hadden. In het totaal ging het om 51 558 patiënten. 39% kreeg TAF/emtricitabine, 12% TDF/emtricitabine, 26% abacavir/lamivudine en 21% een andere combinatie. De meeste patiënten waren mannen. De gemiddelde leeftijd was 50 jaar en het mediane aantal CD4-cellen lag tussen 700 en 746/mm³. 10% van de patiënten had minder dan 350 CD4-cellen/mm³.De prevalentie van onderliggende aandoeningen die het risico op SARS-CoV-2-infectie verhogen, verschilde volgens de backbone. 3,4% van de patiënten die TDF/emtricitabine kregen, 5,2% van de patiënten die TAF/emtricitabine kregen, en 8,3% van de patiënten die abacavir/lamivudine kregen, vertoonden een chronische nierinsufficiëntie. Ook de prevalentie van hypertensie en diabetes was lager bij de patiënten die werden behandeld met TDF/emtricitabine.Tijdens de follow-up van 48 weken zijn 2402 patiënten positief getest op het SARS-CoV-2; 425 patiënten werden in het ziekenhuis opgenomen (van wie 45 op de intensive care) en 37 patiënten zijn overleden.Het risico op ziekenhuisopname was 34% lager en het risico op opname op een intensive care was 72% lager bij de patiënten die werden behandeld met TDF/emtricitabine, dan bij de patiënten die werden behandeld met TAF/emtricitabine. TDF had echter geen effect op de incidentie van infectie en de sterfte. Het risico op covid-19, ziekenhuisopname en overlijden was echter significant hoger bij de patiënten die abacavir/lamivudine kregen, dan bij de patiënten die TAF/emtricitabine kregen.De leeftijd is de belangrijkste voorspeller van een ernstige covid-19 in geval van SAS-CoV-2-infectie in de algemene bevolking. De vorsers hebben daarom specifiek het risico op infectie en ziekenhuisopname volgens de antiretrovirale behandeling geëvalueerd bij patiënten ouder en patiënten jonger dan 50 jaar. Bij de patiënten jonger dan 50 jaar had de combinatie van antiretrovirale middelen geen significante invloed op het risico op infectie of ziekenhuisopname. Maar bij de patiënten van 50 jaar of ouder correleerde de inname van TDF/emtricitabine met een significant lager risico op ziekenhuisopname (- 51%) in vergelijking met TAF/emtricitabine. De combinatie abacavir/lamivudine daarentegen correleerde met een significant hoger risico op ziekenhuisopname (+ 40%).Het is niet duidelijk via welk mechanisme TDF beschermt tegen een ernstige covid-19. Laboratoriumexperimenten hebben evenwel aangetoond dat tenofovir de vermenigvuldiging van het virus remt. TDF bereikt bijzonder hoge concentraties in de cellen die de luchtwegen en de longen bekleden. In een studie bij dieren verhoogde de combinatie TDF/emtricitabine de klaring van het virus in monsters afgenomen via de neus. De onderzoekers pleiten er dan ook voor klinische studies op touw te zetten om het effect van de combinatie TDF/emtricitabine bij de preventie en de vroege behandeling van covid-19 te testen. Maar gezien het kleine aantal patiënten dat in het ziekenhuis werd opgenomen, en het kleine aantal sterfgevallen is het allicht wenselijk een breder onderzoek met bundeling van internationale cohortes uit te voeren om na te gaan of het effect, dat onze Spaanse collegae hebben vastgesteld, ook wordt teruggevonden in een meer gediversifieerde patiëntenpopulatie.Ref.: Del Amo J. et al. AIDS, 36(15):2171-2179, 2022.