Vademecum van vijf vaccins

De vaccins van Pfizer/BioNTech, Moderna en CureVac zijn gebaseerd op mRNA terwijl die van AstraZeneca en Janssen als uitgangspunt virale vectoren hebben die zich niet vermenigvuldigen. Dit vaccin, Comirnaty genaamd, is het eerste dat de Europese commissie voorwaardelijk goedkeurde op grond van een positief advies van het Europees Geneesmiddelenagentschap EMA (21 december 2020). Een flacon bevat zes doses van 0,3 ml. Ze worden bewaard bij -75-80 °C. Na ontdooiing kan het vaccin hoogstens vijf dagen bij 2-8 °C worden bewaard. Het mag worden toegediend vanaf de leeftijd van 16 jaar. Bij toediening van twee doses met een interval van hoogstens 21 dagen bedraagt de werkzaamheid 95%. "Zo'n hoge werkzaamheid was eigenlijk niet verwacht aangezien het gaat om een nieuw platform. We hadden nog geen grootschalige gegevens over mRNA-vaccins. De bijwerkingen vloeien voort uit de reactogeniciteit eigen aan vaccins, zoals pijn op de plaats van injectie. Dat is de meest frequente bijwerking in meer dan 80% van de gevallen. De frequentste systemische bijwerkingen zijn vermoeidheid, hoofdpijn, spierpijn en koorts. Die bijwerkingen zijn weinig ernstig, treden vooral op bij personen jonger is dan 55 jaar en vaker na de tweede dosis. " Aan het woord is professor Jean-Michel Dogné, directeur van de afdeling farmacie UNamur en lid van de taskforce vaccinatiestrategie. "Tot nog toe werden wereldwijd meer dan tien miljoen mensen ingeënt met het vaccin van Pfizer. Er zijn veel gegevens. Het veiligheidsprofiel stemt overeen met wat in klinische studies werd waargenomen. In het 'reële leven' zijn wel enkele gevallen van ernstige allergische reactie opgetreden terwijl dat in de klinische studie nooit het geval was. Dat is logisch gezien de zeer lage frequentie - 1 op de 100.000 gevaccineerden." Gemiddeld registreerde men 11,1 gevallen van anafylactische shock per miljoen toegediende doses (tegenover 1,3 met griepvaccins), wat nog steeds "uiterst weinig" is. Het vaccin van Pfizer wordt gereconstitueerd met een fysiologische zoutoplossing. "Aanvankelijk was voorzien om minstens vijf doses uit een flacon te halen, maar nu is vastgesteld dat een flacon zes doses bevat. De firma diende daarom bij het EMA een aanvraag in om de informatie te wijzigen: bij gebruik van spuitjes met een klein dood volume (< 35 µl) kunnen er zes doses uit een flacon gehaald worden. Het EMA valideerde op 8 januari de zesde dosis." België bestelde aanvankelijk vijf miljoen doses van Comirnaty. "Frank Vandenbroucke kondigde nadien aan 7,5 miljoen extra doses te bestellen, en vervolgens nog eens 2,5 miljoen extra. Dat brengt het totaal op 15 miljoen doses. Als alles goed gaat, ontvangt België tot einde januari gemiddeld het equivalent van 90.000 doses per week." Op 6 januari zette de Europese commissie het licht ook op groen voor het vaccin van Moderna. Van dit vaccin worden twee doses toegediend met een interval van 28 dagen. Het wordt bewaard bij -20° C en wordt toegediend vanaf 18 jaar. Een flacon bevat tien doses van 0,5 ml. Na ontdooien kan het vaccin 30 dagen worden bewaard bij 2-8 °C. Het vaccin is echter zeer gevoelig voor schokken. Het is even doeltreffend en heeft eenzelfde veiligheidsprofiel als het vaccin van Pfizer, ook wat anafylactische reacties betreft. "De twee vaccins bevatten een beschermende lipidenenveloppe, die polyethyleenglycol bevat. Dat polyethyleenglycol wordt verantwoordelijk geacht voor de allergische reacties. Deze vaccins zijn niet gecontra-indiceerd bij een voorgeschiedenis van allergie tenzij bij overgevoeligheid voor de werkzame stof of een van de hulpstoffen. Aanbevolen wordt mensen na vaccinatie minstens 15 minuten aandachtig te observeren. De tweede dosis van het vaccin mag niet worden toegediend aan mensen met een anafylactische reactie na de eerste dosis", zegt prof. Dogné.België heeft twee miljoen doses gekocht, de eerste 8.000 kwamen vorige week aan. De vaccins op basis van virale vectoren van AstraZeneca en Janssen worden bewaard op 2-8 °C. "Het platform voor zich niet vermenigvuldigende virale vectoren, dat AstraZeneca gebruikt, werd in het verleden nog niet goedgekeurd. Het is een innovatief vaccin, gebaseerd op een adenovirus van chimpansees." "In een aantal studies werd eerst een halve dosis toegediend en een standaarddosis als tweede dosis. Dat blijkt effectiever te zijn dan twee standaarddoses. Daarom vermelden ze een gemiddelde werkzaamheid van ongeveer 70%. Er zijn minder gegevens over de werkzaamheid en de veiligheid bij 65-plussers." De bijwerkingen zijn bijwerkingen van reactogeniciteit eigen aan vaccins. "Er traden geen verrassingen op in de klinische studie. Bij één patiënt werd de vaccinatie stopgezet wegens een dwarse myelitis. De geneesmiddelenbewaking gaat dat van dichtbij volgen." De dosering bestaat uit twee doses met een interval van vier tot 12 weken. Het EMA geeft hierover een advies tegen einde januari. België bestelde 7,5 miljoen doses. Dit vaccin is gebaseerd op een humaan adenovirus serotype 26. Dat wordt wereldwijd al in commerciële vaccins gebruikt - met name tegen het ebolavirus. "Er lopen grote studies met één en twee doses. De resultaten van de fase 1/2a- studie over de immunogeniciteit werden onlangs gepubliceerd in de NEJM. Het kandidaat-vaccin blijkt veilig en immunogeen te zijn bij jongere en oudere volwassenen. Die resultaten en de resultaten van preklinische studies zijn bemoedigend. Er lopen fase 3-studies. We hopen dat het EMA over enkele weken informatie gaat geven", zegt Dogné. Voor België zijn vijf miljoen doses voorzien. Momenteel zijn er nog zeer weinig gegevens over het vijfde vaccin dat ons land verwacht (drie miljoen doses). "Er loopt een klinische studie. CureVac heeft een partnerschap afgesloten met Bayer om de ontwikkeling van zijn vaccin te versnellen. Het is een mRNA-vaccin dat in twee doses moet worden toegediend." Jean-Michel Dogné vindt het goed dat er stilaan vaccins bijkomen. "En vooral vaccins die logistiek misschien beter zijn of geschikter voor bepaalde patiëntenpopulaties. Er namen geen zwangere vrouwen deel aan de klinische studie, maar we beginnen toch gegevens te krijgen over het Pfizer-vaccin - doordat in de Verenigde Staten almaar meer zwangere vrouwen gevaccineerd worden. Bij gebrek aan specifieke gegevens raadt de Hoge Gezondheidsraad in België systematische vaccinatie van zwangere vrouwen niet aan. Tenzij de risico-batenverhouding pleit voor vaccinatie." "Als ons land alle voorziene doses krijgt - Pfizer (15 miljoen), Moderna (twee), AstraZeneca (7,5), Janssen (vijf) - zitten we aan 30 miljoen doses. Dat is meer dan we nodig hebben. Het overtal zal uiteraard in het Europese en internationale circuit worden gestoken", zegt prof. Dogné.