Courteaux werd 93 jaar. 'Woordkunstenaar tot het woordenloze einde' zo staat in het overlijdensbericht, met crematie op 3 april. Woordenloze dateert van de spelling voor 2005, denk ik dan taaluniegericht. Een foutje van de drukker of bewust provocerend taalgebruik van de overledene? Of toch een uiting van een bijna niet te herkennen afasie? Of ben ikzelf nog teveel in de ban van het groot dictee van 200 jaar UGent waar ik op 23 maart roem(e)loos ten onder ging met tien fouten meer dan de winnares, een alumna Engelse vertaalkunde.

Woorden besterven

Een vertaling van Shakespeare is zeker iets wat Courteaux, Dousselaere en de Muynck bindt en kan gerust een onderwerp zijn voor de cultuurkatern van Artsenkrant, maar ik wil schrijven over hun 'afasie', een van het Grieks afgeleid woord.

Viviane speelt in de verfilming van 'Sprakeloos' de moeder van Tom Lanoye. Zij kreeg een beroerte met plotse afasie als gevolg. De woorden besterven in haar mond, wat haar razend maakt maar ook van elke realiteit onthecht. Niet zo overtuigend afatisch gebracht door De Muynck volgens de meeste recensenten.

Michel moet zichzelf spelen in de documentaire van zijn echtgenote, voorzien in het najaar maar vorige week op Canvas geïntroduceerd. Michel is hartverscheurend echt. Ik dacht meteen aan de drie patiënten met semantische dementie (SD) die ik heb gekend en begeleid. Hun gezinsleden verzorgden hen tot het bittere einde om hen ten slotte uit liefde toe te staan te doen sterven. 'Want misschien kan liefde maar één ding echt,' schrijft Lanoye, 'uit liefde doden.'

Zoeken naar woorden

Michel lijdt niet aan semantische dementie maar aan progressieve niet-vloeiende afasie (PA). Mij onbekend, alhoewel ik na wat opzoekwerk denk er ook symptomen van te vertonen.

SD en PA zijn vormen van afasie die geleidelijk ontstaan. Zij zijn het gevolg van een vrij zeldzame neurologische aandoening en worden Primair Progressieve Afasie genoemd. De hersenen vertonen in toenemende mate afwijkingen in de gebieden bij taal betrokken.

...alsmaar met minder woorden tot het woorde(n)loze einde maar nog niet tot het loze einde van de wereld.

...

Taalgebruik wordt voor zulke patiënten steeds moeilijker tot onmogelijk. 'De aberraties merkt men in het begin bijvoorbeeld door problemen in het vinden van de juiste woorden. Maar dit overkomt iedereen wel eens', zegt Irma Wijsman, de echtgenote van Michel.

'Het wordt opvallend wanneer de moeite die het kost steeds groter wordt en vaker voorkomt. Spreken blijkt niet meer vanzelf te gaan...en dan pas ga je op zoek naar hulp. Maar een behandeling bestaat er niet!' Transcranial Direct Current Stimulation of tDCS is voorlopig alleen toepasbaar bij plotse afasie, door beroerte zoals bij de moeder van Tom Lanoye.

Lege woorden

Wat is het verschil tussen SD en PA? Bij SD blijft de gesproken taal vloeiend, maar wordt "leger". Men gebruikt woorden zonder inhoud, zoals "ding" of "doen". Men gebruikt omschrijvingen van het goede woord, of verkeerde woorden die in betekenis een beetje op het goede woord lijken.

Uitingen als "ik weet niet wat dat is" of "daar heb ik nog nooit van gehoord" zijn karakteristiek voor iemand met SD. De kennis van wat de woorden betekenen verdwijnt geleidelijk, terwijl de herinneringen aan gebeurtenissen uit het eigen leven goed blijven bestaan.

Telegramstijl

PA kent twee vormen. Bij de eerste wordt het vinden van woorden geleidelijk moeilijker. Men aarzelt vaker tijdens een gesprek. Er vallen meer pauzes en het tempo van spreken wordt langzamer. In een later stadium is het niet meer altijd duidelijk wat er wordt bedoeld. Bij schrijven vindt men steeds moeilijker de juiste woorden.

Bij de tweede vorm van PA zijn er vooral problemen met het maken en begrijpen van zinnen. Het spreken gebeurt meer en meer in telegramstijl: korte en onvolledige zinnen. Zou mijn patiënt met beginnende PPA het nog begrijpen als ik het zo uitleg?

Geen fatalist

Viviane De Muynk zou mijn uitleg meteen memoriseren en kunnen nazeggen. Zij is allesbehalve afatisch. Dat ervaarde ik op de set van 'Tot Altijd', de film van Nic Balthazar, waar ik ze als mama van Mario Verstraete, gespeeld door Koen de Graeve, kon ontmoeten.

Michel Dousselaere zal me waarschijnlijk nog begrijpen maar het niet meer kunnen reproduceren tenzij in korte fragmenten ingefluisterd door zijn echtgenote.

En Courteaux? Ik zag hem de laatste keer bij de voorstelling van zijn Phoenicische vrouwen van Euripides in 2005. In zijn laatste interview, met Tom Lanoye en Frank Albers, dat ik terugvind in Knack 2007, beantwoordde hij de vraag of hij geen fatalist was, met: "Ik ben geen fatalist omdat ik denk dat ik dood zal gaan. Misschien overmorgen en misschien over tien jaar. Waarom zou het dan fatalistisch zijn als we zeggen dat de wereld en alles wat er op zit niet voor de eeuwigheid is?"

Het is dus tien jaar geworden alsmaar met minder woorden tot het woordenloze einde maar nog niet tot het loze einde van de wereld.

Courteaux werd 93 jaar. 'Woordkunstenaar tot het woordenloze einde' zo staat in het overlijdensbericht, met crematie op 3 april. Woordenloze dateert van de spelling voor 2005, denk ik dan taaluniegericht. Een foutje van de drukker of bewust provocerend taalgebruik van de overledene? Of toch een uiting van een bijna niet te herkennen afasie? Of ben ikzelf nog teveel in de ban van het groot dictee van 200 jaar UGent waar ik op 23 maart roem(e)loos ten onder ging met tien fouten meer dan de winnares, een alumna Engelse vertaalkunde.Woorden bestervenEen vertaling van Shakespeare is zeker iets wat Courteaux, Dousselaere en de Muynck bindt en kan gerust een onderwerp zijn voor de cultuurkatern van Artsenkrant, maar ik wil schrijven over hun 'afasie', een van het Grieks afgeleid woord.Viviane speelt in de verfilming van 'Sprakeloos' de moeder van Tom Lanoye. Zij kreeg een beroerte met plotse afasie als gevolg. De woorden besterven in haar mond, wat haar razend maakt maar ook van elke realiteit onthecht. Niet zo overtuigend afatisch gebracht door De Muynck volgens de meeste recensenten. Michel moet zichzelf spelen in de documentaire van zijn echtgenote, voorzien in het najaar maar vorige week op Canvas geïntroduceerd. Michel is hartverscheurend echt. Ik dacht meteen aan de drie patiënten met semantische dementie (SD) die ik heb gekend en begeleid. Hun gezinsleden verzorgden hen tot het bittere einde om hen ten slotte uit liefde toe te staan te doen sterven. 'Want misschien kan liefde maar één ding echt,' schrijft Lanoye, 'uit liefde doden.'Zoeken naar woordenMichel lijdt niet aan semantische dementie maar aan progressieve niet-vloeiende afasie (PA). Mij onbekend, alhoewel ik na wat opzoekwerk denk er ook symptomen van te vertonen. SD en PA zijn vormen van afasie die geleidelijk ontstaan. Zij zijn het gevolg van een vrij zeldzame neurologische aandoening en worden Primair Progressieve Afasie genoemd. De hersenen vertonen in toenemende mate afwijkingen in de gebieden bij taal betrokken. ...Taalgebruik wordt voor zulke patiënten steeds moeilijker tot onmogelijk. 'De aberraties merkt men in het begin bijvoorbeeld door problemen in het vinden van de juiste woorden. Maar dit overkomt iedereen wel eens', zegt Irma Wijsman, de echtgenote van Michel. 'Het wordt opvallend wanneer de moeite die het kost steeds groter wordt en vaker voorkomt. Spreken blijkt niet meer vanzelf te gaan...en dan pas ga je op zoek naar hulp. Maar een behandeling bestaat er niet!' Transcranial Direct Current Stimulation of tDCS is voorlopig alleen toepasbaar bij plotse afasie, door beroerte zoals bij de moeder van Tom Lanoye.Lege woordenWat is het verschil tussen SD en PA? Bij SD blijft de gesproken taal vloeiend, maar wordt "leger". Men gebruikt woorden zonder inhoud, zoals "ding" of "doen". Men gebruikt omschrijvingen van het goede woord, of verkeerde woorden die in betekenis een beetje op het goede woord lijken. Uitingen als "ik weet niet wat dat is" of "daar heb ik nog nooit van gehoord" zijn karakteristiek voor iemand met SD. De kennis van wat de woorden betekenen verdwijnt geleidelijk, terwijl de herinneringen aan gebeurtenissen uit het eigen leven goed blijven bestaan. TelegramstijlPA kent twee vormen. Bij de eerste wordt het vinden van woorden geleidelijk moeilijker. Men aarzelt vaker tijdens een gesprek. Er vallen meer pauzes en het tempo van spreken wordt langzamer. In een later stadium is het niet meer altijd duidelijk wat er wordt bedoeld. Bij schrijven vindt men steeds moeilijker de juiste woorden. Bij de tweede vorm van PA zijn er vooral problemen met het maken en begrijpen van zinnen. Het spreken gebeurt meer en meer in telegramstijl: korte en onvolledige zinnen. Zou mijn patiënt met beginnende PPA het nog begrijpen als ik het zo uitleg? Geen fatalistViviane De Muynk zou mijn uitleg meteen memoriseren en kunnen nazeggen. Zij is allesbehalve afatisch. Dat ervaarde ik op de set van 'Tot Altijd', de film van Nic Balthazar, waar ik ze als mama van Mario Verstraete, gespeeld door Koen de Graeve, kon ontmoeten.Michel Dousselaere zal me waarschijnlijk nog begrijpen maar het niet meer kunnen reproduceren tenzij in korte fragmenten ingefluisterd door zijn echtgenote. En Courteaux? Ik zag hem de laatste keer bij de voorstelling van zijn Phoenicische vrouwen van Euripides in 2005. In zijn laatste interview, met Tom Lanoye en Frank Albers, dat ik terugvind in Knack 2007, beantwoordde hij de vraag of hij geen fatalist was, met: "Ik ben geen fatalist omdat ik denk dat ik dood zal gaan. Misschien overmorgen en misschien over tien jaar. Waarom zou het dan fatalistisch zijn als we zeggen dat de wereld en alles wat er op zit niet voor de eeuwigheid is?" Het is dus tien jaar geworden alsmaar met minder woorden tot het woordenloze einde maar nog niet tot het loze einde van de wereld.