Robotica aan bed: gesel of weldaad?

Stilaan maar zeker doen robotica en automatisering hun intrede in de ziekenhuiswereld en zorgsector. Wat is hun toegevoegde waarde? Welke zijn de valkuilen? 'Zorgondersteuning vzw' heeft er haar congres aan gewijd.De robotisering van onze maatschappij is niet nieuw. De legendarische en satirische film 'Modern Times' van Charlie Chaplin gaf ons al in de jaren '30 een voorsmaakje van de nakende, maar ook gevaarlijke evolutie naar hyperautomatisering, zowel in de bedrijven als in het dagelijkse leven. Het woord robot is afkomstig van het Tsjechische robota, dat 'werk' of 'verplichte arbeid' betekent, en werd voor het eerst gebruikt in 1920. Aanvankelijk hoorden robots thuis in sciencefiction romans en films, waarbij vervaarlijke poppen met kunstmatige intelligentie eerder bedreigend overkwamen. Sindsdien worden heel wat repetitieve handelingen door programmeerbare toestellen uitgevoerd, en het is dan ook niet verwonderlijk dat robotisering en automatisering eveneens voor zorgondersteunende processen worden aangewend.StroomversnellingAlle grote veranderingen in onze levenswijze en in ons beroepsleven zijn uiteindelijk het gevolg van technologische vooruitgang. "Wat evenwel opvalt, is de snelheid waarmee deze evolutie plaatsgrijpt", zegt Prof. Pascal Verdonck, algemeen directeur van AZ Maria Middelares Gent. "Zo zorgden de laatste decennia de telecommunicatie en vervoersmogelijkheden voor een nooit eerder geziene globalisering van onze maatschappij. De impact van innovatie wordt steeds groter. Zowel de artificiële intelligentie als de spraak- en gezichtsherkenning zullen in de toekomst hun stempel drukken op onze levenswijze en op onze taakvervulling op de werkvloer." Een aantal nieuwe wetenschappen en vakgebieden deden hun intrede en zullen in de toekomst alsmaar belangrijker worden. Dat is het geval voor nanotechnologie, biomimetica, synthetische biologie en mechatronica. Het gebruik van robots, als programmeerbare toestellen voor één of verschillende taken die anders door de mens werden uitgevoerd, past in het kader van deze exponentieel groeiende technologische (r)evolutie. Robotisering en automatisering komen al ruimschoots aan bod voor medische diagnose en behandelingen. Zo worden robotgeassisteerde interventies uitgevoerd bij urologische en gynaecologische aandoeningen. Meer indicaties zullen wellicht volgen. Ook in andere medische disciplines, zoals in de radiotherapie met o.a. de cyberknife, in de fysische geneeskunde met de bewegingsanalyse en revalidatie van neurologische aandoeningen, de gastro-enterologie met de videocapsules voor endoscopisch onderzoek, de telemonitoring en telegeneeskunde, zorgen nieuwe en programmeerbare toestellen voor heel wat mogelijkheden. In de ziekenhuisapotheek en in de verdeling van geneesmiddelen is automatisering eveneens aan de orde. "Waar robotisering zeker een plaats verdient, is bijvoorbeeld voor de opleiding in reanimatie en tandheelkundige technieken. Vooraleer artsen en paramedici in de praktijk komen, zullen ze in skill-labs de mogelijkheid krijgen om de technieken en handelingen eerst op simulatoren aan te leren en te oefenen", aldus Verdonck. HulpmiddelVooraleer echter nieuwe technieken te promoten en dure apparatuur in gebruik te nemen, moeten ze goed doordacht zijn, en aan een kritisch onderzoek onderworpen. Daarbij moet onder meer een kostenbatenanalyse worden uitgevoerd, omdat automatisering de globale kostprijs niet noodzakelijk verlaagt. Naast de prijs van de apparatuur zelf, vergt nieuwe technologie immers weliswaar minder, maar meestal hogergeschoolde werknemers. Indien zou blijken dat automatische en gerobotiseerde processen de workload niet verlichten, de personeelskosten niet drukken, en de kwaliteit van de zorgverlening niet ten goede komen, dan mag hun toegevoegde waarde op zijn minst in vraag worden gesteld. Het menselijke contact tussen zorgverstrekker en patiënt blijft hoe dan ook een essentieel en onvervangbaar element van elke medische en paramedische handeling. De huidige techniciteit van de geneeskunde zorgt nu al voor een groeiende deshumanisering van de zorgverlening. Zullen patiënten weldra hun arts nog alleen op een scherm te zien krijgen, en door een robot worden gewassen? Zal onze hype voor technologische snufjes het essentiële doen vergeten? Automatisering van bepaalde taken heeft als doelstelling meer tijd vrij te maken voor persoonlijke communicatie. Ze kan alleen als hulpmiddel worden beschouwd, en zeker niet als een doel op zich. Geneeskunde en zorgverlening zijn mensenwerk, en hopelijk blijft dat zo.