De Europese Commissie omschrijft telegeneeskunde als volgt: het op afstand leveren van gezondheidszorg via informatica- en communicatietechnologieën, waarbij de gezondheidswerker(s) en de patiënt zich niet fysiek op dezelfde plaats bevinden.

Informatie- en communicatietechnologie creëert een nieuw arsenaal aan mogelijkheden om onze mentale gezondheid te kunnen verbeteren en meer in te zetten op preventie. Het klassieke zorgsysteem van de sector geestelijke gezondheidszorg blijft voor een aantal patiënten moeilijk of zelfs helemaal niet toegankelijk. Online hulpverlening kan voor een deel van die patiënten een oplossing bieden. Veel online programma's steunen op de cognitieve gedragstherapie die zeker kan helpen voor de behandeling van lichte tot matige depressies en angststoornissen.

Blended hulpverlening

Er bestaat een heel gamma van vormen van online hulpverlening: het verstrekken van toegankelijke online zelftests, het begeleiden van patiënten op basis van gestandaardiseerde zelfhulpprogramma's, online chat- of e-mailhulpverlening met een direct contact met een zorgverstrekker, ... De eerste twee vernoemde vormen kunnen bijdragen tot een ondersteuning van de 1ste en 2de lijn. Er bestaan ook apps die info en tips geven inzake geestelijke gezondheid en die al bij verschillende smartphones standaard in het menu voorkomen. Voorts vermelden we de zogenaamde blended hulpverlening. Het is een mengvorm waar de online hulpverlening wordt gecombineerd met de traditionele face-to-face begeleiding en behandeling door een zorgverstrekker. Blended hulpverlening kan aangeboden worden tijdens en na een behandeling op de 2de en 3de lijn. Met blended hulp geeft men aan dat in de toekomst het patiëntencontact niet uitsluitend via apps zal verlopen, maar dat ook persoonlijk contact essentieel zal blijven. Veel zorgverleners passen deze nieuwe methode al toe sinds 2015. Uiteraard kan het geen oplossing zijn voor alle patiënten.

Vlaams actieplan

De meeste centra voor geestelijke gezondheidszorg beschikken over een website waar patiënten al of niet anoniem in behandeling of begeleiding kunnen gaan voor bijvoorbeeld een depressie of alcoholverslaving. De echte online hulpverlening waarbij de patiënt en de hulpverlener in real time digitaal met elkaar converseren bevindt zich nog in de kinderschoenen. Voorbeelden zijn cannabishulp.be, drughulp.be, alcoholhulp.be, gokhulp.be, ... In 2015 werden de diverse onlinetoepassingen samengebracht in een Vlaams actieplan voor online hulpverlening.

Heel wat voordelen

Online hulpverlening voor mensen met psychische problemen biedt heel wat voordelen zoals het laagdrempelig karakter, de snelle en permanente bereikbaarheid, ... Een begeleiding kan volledig anoniem gebeuren via chats. Patiënten hoeven zich dan niet bekend te maken om therapie te volgen, hetgeen sterk drempelverlagend werkt. Vooral onder de categorie van hoogopgeleide mensen is de stap naar de klassieke hulpverlening met persoonlijke sessies bijzonder hoog.

De online therapie kan ook als een aanvulling van de klassieke therapie gezien worden. Zo kunnen patiënten in de thuissituatie via hun computer oefeningen maken om bijvoorbeeld in kaart te brengen welke mensen tot hun directe omgeving behoren en welke rol zij spelen bij hun problemen. Bij een lichte depressie kunnen anonieme chatgeprekken en oefeningen al voldoende zijn als behandeling. Ingeval van een zware depressie kan een anonieme begeleiding een soort opstap vormen naar de meer klassieke therapie. Via het chathulpaanbod komen veel sneller meer zwaarbeladen thema's aan bod zoals zelfdodingsgedachten, seksueel geweld, zelfverminking, ... Zorgverleners en vrijwilligers die instaan voor chathulpverlening staan wel wat huiverachtig tegenover de zogenaamde kanalenreductie. Het gaat dan concreet over het wegvallen van de non-verbale signalen, omgevingsgeluiden, ...

Online hulpverlening zal de klassieke hulpverlening nooit volledig vervangen

Kwaliteitsbewaking

De vele voordelen nemen niet weg dat voldoende aandacht moet gaan naar kwaliteitsbewaking van online hulpverlening. In het belang van de patiënt komt het erop aan het kaf van het koren te scheiden. Het risico op wildgroei is niet denkbeeldig. Cowboys mogen geen kans krijgen om misbruik te maken in de delicate GGZ-sector. Er zijn gevallen bekend van therapeuten die geen professionals zijn, maar wel op de kap van mensen met psychische problemen snel hun bankrekening willen spijzigen. Laten we ook de groep mensen niet vergeten die niet over een computer, tablet of smartphone beschikken, ook al wordt die steeds kleiner en kleiner. Een ander aandachtspunt heeft te maken met de bescherming van de gevoelige data die digitaal worden overgemaakt. En dan is er nog het risico van het verkeerd gebruik van digitale middelen dat kan leiden tot computerverslaving, vervreemding, ...

Wachten op wetgeving

Ons land kent nog geen wetgeving over telegeneeskunde. Hulpverleners die gebruik maken van zorg-op-afstand-technologie moeten momenteel rekening houden met bepaalde beperkingen. Zo is er het verbod van de Nationale Raad van de Orde van Artsen om op afstand een diagnose te stellen zonder enig fysiek contact. Dat verbod is niet van toepassing als het gaat over prestaties waarbij geen diagnose wordt gesteld (bv. telemonitoring). Voorts ontbreekt nog een Riziv-nomenclatuur om de telegeneeskundige prestaties te factureren. De patiënt kan bijgevolg niet rekenen op een tussenkomst van het Riziv ingeval de arts of therapeut een vergoeding zou aanrekenen. Op basis van een aantal lopende proefprojecten, goedgekeurd voor het actiepunt 'Mobile Health' van het e-gezondheidsplan 2020 opgesteld door Sociale Zaken en Volksgezondheid, zal er wellicht snel een juridisch en reglementair raamwerk komen. Van de overheid wordt een structurerende en subsidiërende rol verwacht.

Aanvulling

Uit hetgeen voorafgaat kunnen we besluiten dat online hulpverlening ook voor de geestelijke gezondheidszorg een enorm potentieel heeft en ongetwijfeld heel wat troeven biedt. De ervaringen leren ons dat online hulpverlening bijdraagt tot een grotere toegankelijkheid en het verder verbeteren van de effectiviteit en efficiëntie van de geestelijke gezondheidszorg. We moeten ons er wel bewust van zijn dat online hulpverlening de klassieke hulpverlening nooit volledig zal vervangen, maar veeleer een complementaire functie vervullen.

De Europese Commissie omschrijft telegeneeskunde als volgt: het op afstand leveren van gezondheidszorg via informatica- en communicatietechnologieën, waarbij de gezondheidswerker(s) en de patiënt zich niet fysiek op dezelfde plaats bevinden. Informatie- en communicatietechnologie creëert een nieuw arsenaal aan mogelijkheden om onze mentale gezondheid te kunnen verbeteren en meer in te zetten op preventie. Het klassieke zorgsysteem van de sector geestelijke gezondheidszorg blijft voor een aantal patiënten moeilijk of zelfs helemaal niet toegankelijk. Online hulpverlening kan voor een deel van die patiënten een oplossing bieden. Veel online programma's steunen op de cognitieve gedragstherapie die zeker kan helpen voor de behandeling van lichte tot matige depressies en angststoornissen.Blended hulpverleningEr bestaat een heel gamma van vormen van online hulpverlening: het verstrekken van toegankelijke online zelftests, het begeleiden van patiënten op basis van gestandaardiseerde zelfhulpprogramma's, online chat- of e-mailhulpverlening met een direct contact met een zorgverstrekker, ... De eerste twee vernoemde vormen kunnen bijdragen tot een ondersteuning van de 1ste en 2de lijn. Er bestaan ook apps die info en tips geven inzake geestelijke gezondheid en die al bij verschillende smartphones standaard in het menu voorkomen. Voorts vermelden we de zogenaamde blended hulpverlening. Het is een mengvorm waar de online hulpverlening wordt gecombineerd met de traditionele face-to-face begeleiding en behandeling door een zorgverstrekker. Blended hulpverlening kan aangeboden worden tijdens en na een behandeling op de 2de en 3de lijn. Met blended hulp geeft men aan dat in de toekomst het patiëntencontact niet uitsluitend via apps zal verlopen, maar dat ook persoonlijk contact essentieel zal blijven. Veel zorgverleners passen deze nieuwe methode al toe sinds 2015. Uiteraard kan het geen oplossing zijn voor alle patiënten. Vlaams actieplanDe meeste centra voor geestelijke gezondheidszorg beschikken over een website waar patiënten al of niet anoniem in behandeling of begeleiding kunnen gaan voor bijvoorbeeld een depressie of alcoholverslaving. De echte online hulpverlening waarbij de patiënt en de hulpverlener in real time digitaal met elkaar converseren bevindt zich nog in de kinderschoenen. Voorbeelden zijn cannabishulp.be, drughulp.be, alcoholhulp.be, gokhulp.be, ... In 2015 werden de diverse onlinetoepassingen samengebracht in een Vlaams actieplan voor online hulpverlening.Heel wat voordelenOnline hulpverlening voor mensen met psychische problemen biedt heel wat voordelen zoals het laagdrempelig karakter, de snelle en permanente bereikbaarheid, ... Een begeleiding kan volledig anoniem gebeuren via chats. Patiënten hoeven zich dan niet bekend te maken om therapie te volgen, hetgeen sterk drempelverlagend werkt. Vooral onder de categorie van hoogopgeleide mensen is de stap naar de klassieke hulpverlening met persoonlijke sessies bijzonder hoog. De online therapie kan ook als een aanvulling van de klassieke therapie gezien worden. Zo kunnen patiënten in de thuissituatie via hun computer oefeningen maken om bijvoorbeeld in kaart te brengen welke mensen tot hun directe omgeving behoren en welke rol zij spelen bij hun problemen. Bij een lichte depressie kunnen anonieme chatgeprekken en oefeningen al voldoende zijn als behandeling. Ingeval van een zware depressie kan een anonieme begeleiding een soort opstap vormen naar de meer klassieke therapie. Via het chathulpaanbod komen veel sneller meer zwaarbeladen thema's aan bod zoals zelfdodingsgedachten, seksueel geweld, zelfverminking, ... Zorgverleners en vrijwilligers die instaan voor chathulpverlening staan wel wat huiverachtig tegenover de zogenaamde kanalenreductie. Het gaat dan concreet over het wegvallen van de non-verbale signalen, omgevingsgeluiden, ... KwaliteitsbewakingDe vele voordelen nemen niet weg dat voldoende aandacht moet gaan naar kwaliteitsbewaking van online hulpverlening. In het belang van de patiënt komt het erop aan het kaf van het koren te scheiden. Het risico op wildgroei is niet denkbeeldig. Cowboys mogen geen kans krijgen om misbruik te maken in de delicate GGZ-sector. Er zijn gevallen bekend van therapeuten die geen professionals zijn, maar wel op de kap van mensen met psychische problemen snel hun bankrekening willen spijzigen. Laten we ook de groep mensen niet vergeten die niet over een computer, tablet of smartphone beschikken, ook al wordt die steeds kleiner en kleiner. Een ander aandachtspunt heeft te maken met de bescherming van de gevoelige data die digitaal worden overgemaakt. En dan is er nog het risico van het verkeerd gebruik van digitale middelen dat kan leiden tot computerverslaving, vervreemding, ...Wachten op wetgevingOns land kent nog geen wetgeving over telegeneeskunde. Hulpverleners die gebruik maken van zorg-op-afstand-technologie moeten momenteel rekening houden met bepaalde beperkingen. Zo is er het verbod van de Nationale Raad van de Orde van Artsen om op afstand een diagnose te stellen zonder enig fysiek contact. Dat verbod is niet van toepassing als het gaat over prestaties waarbij geen diagnose wordt gesteld (bv. telemonitoring). Voorts ontbreekt nog een Riziv-nomenclatuur om de telegeneeskundige prestaties te factureren. De patiënt kan bijgevolg niet rekenen op een tussenkomst van het Riziv ingeval de arts of therapeut een vergoeding zou aanrekenen. Op basis van een aantal lopende proefprojecten, goedgekeurd voor het actiepunt 'Mobile Health' van het e-gezondheidsplan 2020 opgesteld door Sociale Zaken en Volksgezondheid, zal er wellicht snel een juridisch en reglementair raamwerk komen. Van de overheid wordt een structurerende en subsidiërende rol verwacht. AanvullingUit hetgeen voorafgaat kunnen we besluiten dat online hulpverlening ook voor de geestelijke gezondheidszorg een enorm potentieel heeft en ongetwijfeld heel wat troeven biedt. De ervaringen leren ons dat online hulpverlening bijdraagt tot een grotere toegankelijkheid en het verder verbeteren van de effectiviteit en efficiëntie van de geestelijke gezondheidszorg. We moeten ons er wel bewust van zijn dat online hulpverlening de klassieke hulpverlening nooit volledig zal vervangen, maar veeleer een complementaire functie vervullen.