...

Komt een patiënte met ernstig nierlijden bij de dokter. Dokter: "Uw nieren zijn kapot." Duidelijker kan de boodschap niet. Of toch?Potjeslatijn en struikelwoorden"Bij communicatiemoeilijkheden wordt vaak aangenomen dat de kern van het probleem het gebruik van medisch jargon, potjeslatijn of zogenaamde struikelwoorden is. Als een patiënt echter lang met een ziekte of behandeling te maken krijgt, dan is het net wijs om vaktermen níet te blijven vermijden maar hem of haar geleidelijk aan vertrouwd te maken met de medische vaktermen." Opletten dus met (te) 'klare' taal. Maar ook met begripsverwarring, het hanteren van een kwetsende of verontrustende toon, de invloed van beelden, ... Medische communicatie: er komt (heel) wat bij kijken.In zijn loopbaan als huisarts heeft Frans Meijman, nu docent huisartsgeneeskunde aan Amsterdam UMC, zelf ervaren "hoe mooi én hoe ongelukkig" communicatie met patiënten kan uitpakken. Het belang van woordkeuze, zinformulering, beeldspraak enzovoort leerde hij naar eigen zeggen pas later inschatten als hoofdredacteur, onderzoeker en docent bij het begeleiden van teksten van collega's en studenten. "Voor artsen en andere zorgverleners is taal zo gewoon, zo alledaags, dat ze nauwelijks stilstaan bij het gegeven dat taal een basisinstrument is in de wisselwerking met patiënten. Aandacht besteden aan medisch taalgebruik kan je werk heilzaam en soms zelfs helend maken."Opletten met mooie plaatjes In een poging om de taal van artsen en patiënten met elkaar te verzoenen, bundelde Meijman zijn kennis en ervaring in een handboek. Maar noem Medische mensentaal niet de zoveelste gids over algemene communicatie. Weliswaar beginnen Meijman en collega-auteur Annelies Bakker met een deel theorie, de auteurs willen aan de hand van praktijkvoorbeelden vooral tips aanreiken die zorgverleners relatief makkelijk en snel in de praktijk kunnen toepassen. Een eerste belangrijke aandachtspunt is volgens Meijman om terughoudend te zijn met beelden en statistieken. "Een medisch probleem 'even snel' op het scherm illustreren met 'mooie' plaatjes van een scopie of operatie kan bij de patiënt onverwachte associaties oproepen zoals vies, eng, raar, ... Los van eventueel bijkomende problemen met de interpretatie."Ander, vaak voorkomend struikelblok is begripsverwarring. Meijman : "De ene patiënt linkt astma aan verkrampte ademhaling of allergie, iemand anders denkt aan overprikkelde of ontstoken zo niet geïnfecteerde slijmvliezen." Zijn punt: controleer, al dan niet expliciet, wat de patiënt - of een andere zorgverlener! - precies verstaat onder de sleuteltermen in het gesprek.Hoed u voor verkleinwoordjes"Over het lichaam, ziektes en stoornissen praten, is bijna niet mogelijk zonder vergelijkingen of metaforen, maar die worden snel anders begrepen dan ze bedoeld zijn", vervolgt Meijman. Al de beeldspraak dan maar schrappen, is ook geen optie. "Dat maakt het gesprek koud en saai. Door regelmatig te vragen 'wat stelt u zich voor bij wat ik u zojuist heb geschetst?' kan je terugkoppelen en eventueel verbeteren."Maar er is nog een andere factor dan het doolhof van de beeldspraak, zegt Frans Meijman, namelijk de verhulling. "Als zorgverlener wil je de patiënt of diens naasten niet onnodig _ extra _ pijn doen. Artsen en verpleegkundigen vervallen daarom wel eens in verzachtende formuleringen en verkleinwoordjes. "Dat plekje op de foto moeten we even in de gaten houden." Waar heeft de arts het dan over? En hoe interpreteert de patiënt deze uitslag? Het nieuws op een humoristische manier meedelen, kan de patiënt dan weer van de regen in de drup brengen."Oefening baart kunst'Medische mensentaal' biedt geen standaardoplossing of recept voor succesvolle medische communicatie, aldus de auteurs. "Communicatie verschilt van moment tot moment, van patiënt tot patiënt, van situatie tot situatie."Het is wel een vaardigheid die je kan oefenen. Aan studenten raadt Meijman aan om zo vroeg en zo vaak mogelijk in contact te komen met patiënten met uiteenlopende ziektes en achtergronden. Niet alles is daarbij wat het lijkt, legt Meijman uit. "Wees er bij hoogopgeleiden bijvoorbeeld voor beducht dat vlotte taalvaardigheid een gebrekkig medisch inzicht kan camoufleren. Met andere woorden, leer je eigen vooroordelen te herkennen en bij te stellen. Een analfabete ouder van een kind met een langdurige ziektegeschiedenis is vaak beter onderlegd op medisch vlak dan iemand die goed van de tongriem is gesneden."Frans J. Meijman en Annelies Bakker. Medische mensentaal. De Tijdstroom, 314 blz., 42,5 euro.