Hoe vang je een seriemoordenaar?

In de media, in romans of films worden seriemoordenaars met de regelmaat van een klok opgevoerd. We denken dan ook dat we alles over hen weten. Toch hebben ze nog heel wat donkere kantjes. Seriemoorden blijven een omvangrijk en complex fenomeen. In hun studie proberen Samuel Leistedt en Paul Linkowski (afdeling psychiatrie, Erasmusziekenhuis, Brussel) een profiel te schetsen van deze seriemoordenaars. Ondanks jarenlange pogingen om een zicht te krijgen op omschrijving, typologie, epidemiologie, klinische kenmerken en psychopathologische aspecten van deze criminelen, bestaat er geen enkele definitie waarover iedereen het eens is. In 1881 beschreven Kraff en Ebing hen als 'psychoseksuele monsters'. In 1972 had Cormier het over 'multiciden'. "De definitie van FBI-speurder Robert Ressler strookt wellicht het best met de werkelijkheid: een seriemoordenaar pleegt drie of meer moorden en elke daad wordt voorafgegaan en gevolgd door een periode van emotionele rust", stelt Dr. Leistedt. Hij is gerechtspsychiater en heeft een opleiding in de VS achter de rug. Sinistere typologie Onder de plegers van recidiverende moorden onderscheiden we meerdere types. "De massamoordenaar doodt minstens vier mensen na elkaar, op eenzelfde plaats en binnen een zeer korte tijdsspanne. Het bloedbad is 'het werk van zijn leven' en eindigt meestal met zijn eigen zelfdoding of arrestatie (of executie) door de politie. De 'spree killer' pleegt twee moorden of minder, binnen enkele dagen of weken, tijdens zogenaamde moordexpedities", legt de psychiater uit. Massamoordenaars of spree killers gebruiken meestal vuurwapens. Seriemoordenaars verkiezen zonder twijfel koude wapens. Of hun handen om het slachtoffer te wurgen. Seriemoordenaars zijn meestal blanke mannen tussen 20 en 40 jaar oud. Ze plegen hun eerste moord doorgaans voor hun 30ste. Deskundigen delen ze op in twee grote groepen. De 'georganiseerden' (80%) laten niets aan het toeval over. Ze plannen hun misdaden, kiezen hun slachtoffers uit en verbergen na afloop het lijk en andere sporen. "Het zijn model-huisvaders of echtgenoten met een minstens gemiddeld IQ. Ze zien er net als Dr. Jekkyl banaal uit, wekken vertrouwen en zijn familiaal en sociaal goed getegreerd", gaan de auteurs verder. "Wat me bij deze seriemoordenaars het meest treft, is hun opvallende affectieve kilte en hun capaciteit om een dubbel leven te leiden, parallel met hun misdadige activiteiten", voegt Dr. Leistedt eraan toe.De niet-georganiseerde seriemoordenaar (20%) leeft alleen. Hij is onvolwassen, sociaal, familiaal en seksueel onaangepast, en zijn IQ blijft meestal onder het gemiddelde. Hij moordt in een opwelling, met heel veel geweld en soms ook post-mortem seksuele daden. De georganiseerde seriemoordenaar is vaak een psychopaat. Zijn niet-georganiseerde tegenhanger lijdt in de meeste gevallen aan een mentale aandoening, met een actieve psychose.Mentaal profiel "De klassificatie van deze moordenaars is van belang voor onderzoeken", preciseert Dr. Leistedt. "Objectivering is immers noodzakelijk voor het opstellen van een mentaal profiel dat, samen met andere sporen die de dader nalaat (bloedvlekken, DNA-afdrukken,...) het onderzoek kan vooruithelpen. De onderzoekspsychologie, die vooral in de VS en Groot-Brittanniaan een opmars bezig is, heeft niets 'magisch' maar vormt een extra hulpmiddel voor de onderzoekers." Volgens de statistieken neemt het aantal gewelddadige misdrijven af. Moeilijk te zeggen welk aandeel de seriemoordenaars daarin hebben. Toch lijkt hun aantal wereldwijd toe te nemen. Volgens de FBI zijn er momenteel 35 100 actief in de VS. "De vooruitgang in de sociale neurowetenschappen, die vooral betrekking hebben op fundamenteel en klinisch onderzoek naar emoties en sociale interacties, is veelbelovend om meer inzicht te krijgen in deze enigmatische seriemoordenaars. Ooit moeten we ook middelen vinden om hen te kunnen afremmen", denkt Dr. Leistedt. Gebrek aan empathie "Heel wat auteurs zijn van mening dat deze moordenaars geen gekende mentale aandoening hebben. Een groot aantal van de misdadigers die we in ons onderzoek bestudeerden, zijn nochtans seksuele sadistische psychopaten, die meestal goed van kwaad kunnen onderscheiden. Ze weten wat ze doen, doden niet in een waan of omdat ze delireren", legt de psychiater uit. Vaak kregen ze te maken met seksueel misbruik of fysieke en/of psychische mishandeling als kind. Of ze kampten met ernstige affectieve verwaarlozing, wat leidde tot emotionele disfunctie en afhankelijkheid van geweld. 60 tot 90% van de seriemoordenaars zijn afkomstig uit een pathogene familie."We begrijpen psychopaten nog niet goed genoeg en kunnen hen dan ook geen doeltreffende behandeling aanbieden", gaat Leistedt verder. "Het komt er ook op aan om de 10% misdadigers op te sporen die, in tegenstelling tot de anderen, nooit een 'normaal' leven zullen leiden en onherroepelijk in de misdaad blijven hangen. Onderzoekers in de sociale neurowetenschappen blijven daarom zoeken naar aanwijzingen op het vlak van psychopathologie en van empathie - want het gebrek daaraan bij seriemoordenaars vormt wellicht een doorslaggevend element."In de VS is er onderzoek aan de gang op seriemoordenaars. In de gevangenis ondergaan ze medische beeldvorming. De bedoeling is om risicopersonen beter op te sporen, hun mechanismen te begrijpen en uiteindelijk een therapie te kunnen uitwerken. Kortom, de psychiaters en onderzoekers doeltreffende wapens geven in de strijd tegen seriemoordenaars. Ook artsen en paramedici Leistedt en Linkowski wijzen erop dat 10% van de seriemoordenaars artsen of paramedici zijn. "Het gaat dan onder andere om zogenaamde 'engelen des doods' die hun patiten ombrengen, bijvoorbeeld door hen morfine in te spuiten. Wellicht voelen zij zich almachtig en gebruiken ze hun macht over leven en dood tot het uiterste. Er blijkt ook een verschil te bestaan tussen het anti-sociale gedrag bij mannelijke en vrouwelijke seriemoordenaars. "Vrouwen lijken een totaal andere motivatie te hebben. In tegenstelling tot mannelijke seriemoordenaars doden zij eerder voor het geld of door vergiftiging, zonder enige seksuele connotatie."