Met de publicatie van het Europese Kankerbestrijdingsplan trekt Europa aan de alarmbel: in Europa moeten we dringend de strijd tegen kanker opvoeren. Covid-19 heeft de aandacht wat afgeleid, en zelfs de strijd tegen kanker bemoeilijkt.
De oproep van de Europese Commissie is meer dan terecht. De impact van kanker op onze samenleving is enorm. Een beleid uitstippelen is als een Russisch Matroesjka-popje openmaken: verschillende domeinen zijn betrokken, zoals ziektepreventie, geneesmiddelenbeleid, arbeidsre-integratie. Een echte Health in all policies-aanpak. En met onze Belgische bevoegdheidsverdeling wordt dit alles nog een tikkeltje complexer.
Covid-19 heeft de aandacht wat afgeleid, en zelfs de strijd tegen kanker bemoeilijkt
De cijfers liegen er niet om: in 2020 stierven 1,3 miljoen Europeanen aan kanker, en 2,7 miljoen personen kregen het slechte nieuws te horen dat ze kanker hadden. Indien er geen tandje wordt bijgestoken zal kanker tegen 2035 de belangrijkste doodsoorzaak worden met een stijging van 24% in de kankergevallen.
De economische impact van kanker wordt geschat op 100 miljard euro per jaar. Het is vooral aan de lidstaten om deze strijd tegen kanker te voeren, en Europa stelt hiervoor €4 miljard ter beschikking. Het actieplan draait rond vier belangrijke actiegebieden: ziektepreventie, opsporing, behandeling en levenskwaliteit.
Preventie, preventie, preventie
Dat preventie cruciaal is in de strijd tegen kanker, is een open deur intrappen. 40% van de kankergevallen zou voorkomen kunnen worden. Europa legt de klemtoon op het verminderen van het aantal rokers (minder dan 5% rokers tegen 2040), het verminderen van alcoholgebruik (zeker bij jongeren) en het verminderen van de impact van milieuvervuiling (met een focus op de luchtvervuiling en de blootstelling aan gevaarlijke chemische stoffen). De huidige regionale regeerakkoorden en preventieplannen hernemen al heel wat concrete doelstellingen hierrond.
Ook de opsporing van kankers moet beter in Europa. De EU wil de lidstaten helpen om te waarborgen dat 90% van de Europeanen die voor de screening van borst-, baarmoederhals- en colorectale kanker in aanmerking komt, tegen 2025 die mogelijkheid krijgt aangeboden.
Hoewel iedereen het erover eens is dat preventie cruciaal is, besteden de Europese lidstaten volgens Eurostat gemiddeld 2,8% van hun gezondheidsbudget aan preventie
Het verbeteren van de gezondheidsgeletterdheid (health literacy) maakt eveneens deel uit van de Europese prioriteiten. Uit een studie van het Federaal Kenniscentrum voor de Gezondheidszorg uit 2019 blijkt dat 30 tot 45% van de Belgen een "problematisch" niveau van gezondheidsgeletterdheid zou hebben.
Hier is dus werk aan de winkel. Het valt alleszins toe te juichen dat Europa inzet op de verbetering van de gezondheidsvaardigheden via evidence-based aanbevelingen, en met een nieuw project inzake gezondheidsgeletterdheid voor kankerpreventie en -zorg, met nadruk op kwetsbare groepen.
Maar hoewel iedereen het erover eens is dat preventie cruciaal is, besteden de Europese lidstaten volgens Eurostat gemiddeld 2,8% van hun gezondheidsbudget aan preventie.
Opvallend: met 1,7% staat België op een beschamende 21ste plaats, wat toch wel de wenkbrauwen doet fronsen. Door de complexiteit van ons systeem blijkt dat de preventiebudgetten onvoldoende geïdentificeerd worden. Jammer dat we hierdoor zo'n belabberd figuur slaan in Europa.
Geneesmiddelen
In België bedraagt het budget voor geneesmiddelen ongeveer 18% van het totaalbudget en overschrijdt dit sinds 2015 de budgetdoelstelling (200 tot 300 miljoen euro per jaar). In de strijd tegen kanker steunt naar schatting meer dan 70% van de behandelingen op doelgerichte behandelingen en immunotherapie, die zo bijna 20% van het totaalbudget voor geneesmiddelen uitmaken.
Een versterking van de samenwerking tussen de Europese lidstaten is noodzakelijk (via horizon scanning, registers, informatie-uitwisseling, prijsonderhandelingen, ...). De Europese aanpak in de ontwikkeling en de bestelling van de verschillende vaccins tegen COVID-19 tonen aan wat mogelijk is wanneer de lidstaten hun krachten bundelen.
De Europese aanpak in de ontwikkeling en de bestelling van de verschillende vaccins tegen COVID-19 tonen aan wat mogelijk is wanneer de lidstaten hun krachten bundelen
Het Europese actieplan spreekt alleszins de ambitie uit om de toegang tot geneesmiddelen tegen kanker te verbeteren. Over het betaalbaar houden van de geneesmiddelen wordt weinig gezegd, er wordt vooral verwezen naar de Europese Farmaceutische Strategie die eind 2020 gepubliceerd werd.
Hoewel de prijsstelling en vergoeding van geneesmiddelen onder de bevoegdheid van de lidstaten vallen, wilt de Europese Commissie de samenwerking tussen de lidstaten "intensiveren". De federale regering wil alvast blijven "inzetten op duurzame toegang tot waardevolle en innovatieve geneesmiddelen, maar verder onze voortrekkersrol rond internationale samenwerking versterken".
Toch is dit een gemiste kans. Als reactie op het Europese kankerbestrijdingsplan riep AIM, de internationale koepel van mutualistische organisaties, op om werk te maken van eerlijke prijzen voor geneesmiddelen tegen kanker. Tussen 2008 en 2018 verdubbelde de uitgaven voor deze geneesmiddelen. Bovendien wijst AIM ook op de rol van de EU voor het formuleren van hoge standaarden mbt de therapeutische meerwaarde van geneesmiddelen, ook deze tegen kanker.
Levenskwaliteit verbeteren
Het aantal Europese patiënten dat kanker overleeft, neemt elk jaar toe en wordt op meer dan 12 miljoen geschat. Maar deze personen en hun omgevingen worden ook na de genezing met uitdagingen geconfronteerd, zo ook wanneer ze terug aan het werk willen. Het Europese Kankerbestrijdingsplan wilt ook deze obstakels aanpakken.
Maatregelen ter bevordering van sociale integratie en re-integratie op de werkplek, met inbegrip van een vroegtijdige beoordeling en aanpassing van de arbeidsomstandigheden van kankerpatiënten, moeten volgens Europa integraal deel uitmaken van het patiëntentraject.
In 2022 voorziet de Europese Commissie alvast een nieuwe studie in verband met de terugkeer van overlevenden van kanker naar het werk om de nationale werkgelegenheids- en sociale beschermingsbeleidsmaatregelen, alsook de belemmeringen en resterende uitdagingen in kaart brengen.
In België is de re-integratie van personen in arbeidsongeschiktheid een brandend actueel dossier, dat ook van belang is voor overlevenden van kanker
In België is de re-integratie van personen in arbeidsongeschiktheid een brandend actueel dossier, dat ook van belang is voor overlevenden van kanker. De re-integratie van langdurig zieken op het werk en de arbeidsmarkt staat op de prioriteitenlijst van de federale overheid.
Maar vanuit regionale hoek koestert men ook ambities. Minister Crevits publiceerde midden februari haar "Vlaams actieplan re-integratie (langdurig) zieken", bestaande uit 15 concrete acties. De minister spreekt van een "gedeelde ambitie en bevoegdheid tussen Vlaanderen en het federale niveau".
De Onafhankelijke Ziekenfondsen roepen de verschillende overheden op om alle betrokken partijen samen te roepen en de federale en regionale actieplannen op elkaar af te stemmen om te komen tot coherente hervormingen.
De strijd tegen kanker toont opnieuw aan hoe het uitstippelen van een beleid heel wat puzzelwerk vraagt, met verschillende overheden over verschillende domeinen heen. Zelfs voor de ervaren puzzelaar een hele uitdaging.