'Een slimme patiënt kan wel eens lastig zijn voor de arts'

Vandaag is Noks Nauta 73 jaar en (nog steeds) een bezige bij. "Als het ene project is afgerond, is er alweer een nieuw project in het vooruitzicht", vertelt ze enthousiast. Haar tijd en energie gaan vooral uit naar het verspreiden van kennis voor en over hoogbegaafde volwassenen en senioren. "De centrale boodschap die ik wil uitdragen is, is dat hoogbegaafdheid positief is. Het is ontzettend fijn als je informatie snel kan verwerken en begrijpen, maar als hoogbegaafde leef je in een wereld waar het overgrote merendeel van de bevolking niet hoogbegaafd is. Dat klinkt misschien niet aardig, maar het is een statistisch gegeven. Dus moet je als hoogbegaafde zien uit te vissen hoe je kan 'aansluiten'." Het traject naar de vaststelling hoogbegaafdheid was er bij Noks Nauta een met de nodige hobbels. "Op een gegeven moment in mijn carrière kreeg ik een conflict met mijn leidinggevende. Het was zo erg dat ik uitviel, en een tijd thuis moest blijven. Na verloop van tijd zocht en vond ik een nieuwe baan... en daar kreeg ik al snel opnieuw een conflict met mijn baas. Ik snapte er niets van! Dat komt omdat je zoveel slimmer bent dan je baas, merkte een kennis op. Heel serieus zei ze: laat je IQ maar eens testen." "Omdat ik graag wilde weten wat er precies aan de hand was, volgde ik haar advies op. Ik scoorde heel hoog op de intelligentietest. Blijkbaar was ik hoogbegaafd. Ergens was ik wel wat verrast, want hoewel ik arts en psycholoog ben van opleiding, had ik nog nooit gehoord over het ontdekken of vaststellen van hoogbegaafdheid op latere leeftijd. Bij hoogbegaafde volwassenen denk je aan mensen als Albert Einstein, of zo (lacht).""Via Mensa, een internationale vereniging voor hoogintelligente personen, kwam ik in contact met andere hoogbegaafden van wie een aantal óók arbeidsconflicten hadden meegemaakt. Ik begon me in de materie te verdiepen, en zag algauw patronen. Als hoogbegaafde personen een nieuwe job starten, zijn ze doorgaans snel ingewerkt, ze hebben niet veel tijd nodig om inzicht te verwerven in de structuren, ... Maar daardoor zien ze ook snel problemen en verbeterpunten en omdat ze zo bevlogen zijn, willen ze die graag communiceren. Bij collega's of leidinggevenden kunnen ze daardoor wel eens overkomen als een soort 'legertank' (lacht). Terwijl de hoogbegaafde werknemer in kwestie zich afvraagt: hoe kan het dat anderen niet zien wat ik zie?" "Tot die twee arbeidsconflicten had ik nooit - ik was toen 52 jaar - 'problemen' ondervonden door mijn hoogbegaafdheid. Ik heb me altijd een beetje anders gevoeld, dat wel. Dat aanvaardde ik gewoon. Maar ik heb bijvoorbeeld altijd op 'gewone' scholen gezeten, er waren leerkrachten die me stimuleerden en extra werk gaven. Bij mij ging het op latere leeftijd 'mis'. Volwassenen bij wie hoogbegaafdheid vastgesteld wordt, moeten eerst hun hoogbegaafdheids- rijbewijs halen, wordt wel eens gezegd. Dat klopt. Want als je niet weet of je als geen aanwijzingen gekregen hebt om met je enorm snelle brein om te gaan, vlieg je op een bepaald moment gegarandeerd uit de bocht. Dat uit zich bijvoorbeeld door arbeidsconflicten, maar vaak ook door bepaalde psychische klachten." "In mijn zoektocht naar informatie over hoogbegaafdheid, viel het me op dat er veel informatie te vinden is over hoogbegaafdheid bij kinderen, maar weinig of toch in veel mindere mate over volwassenen en ouderen. Ik kroop zelf in de pen, en van daaruit is in 2010 het Instituut Hoogbegaafdheid Volwassenen (IHBV) gegroeid. We zijn een kennis-, project- en netwerkorganisatie die het leefklimaat van hoogbegaafde volwassenen wil verbeteren. Vanuit mijn achtergrond als arts begon ik onder meer artikels - 'leaflets' - te schrijven over hoogbegaafdheid ook voor mensen in de gezondheidszorg. Zo kan een slimme patiënt wel eens lastig zijn voor de arts (glimlacht)." Als (hoogbegaafde) patiënt heeft Noks Nauta zelf meerdere keren meegemaakt dat de communicatie met de arts moeilijk verliep. "Eigenlijk gebeurde er hetzelfde als op mijn werk: ik voelde mij niet serieus genomen, zag dat ik door mijn manier van praten en doen weerstand opriep bij de arts, met als gevolg dat de consultatie bijna uitdraaide op een conflict." Hoe is Noks Nauta als patiënt? Ze glimlacht. "Als ik een klacht heb, ben ik daar heel bewust mee bezig. Ik zoek op voorhand veel informatie zelf op, en in het kabinet stel ik veel en kritische vragen. Ik heb ook een heel eigen manier om klachten te verwoorden - mogelijk omdat hoogbegaafden hun lichaam anders ervaren of aanvoelen, maar dat is niet bewezen. Daardoor is het wel al eens gebeurd dat een arts mijn symptomen niet kon linken aan een bepaalde aandoening. Dat kan niet, zei de dokter in kwestie. Waarop ik: maar ik voel het nochtans zo." "Ik heb de pech gehad dat ik een aantal zeldzame aandoeningen heb gehad, wat de arts-patiëntcommunicatie extra uitdagend maakte. In zo'n geval gaat het goed als je een arts voor je hebt die van nature nieuwsgierig is, en actief wil mee zoeken naar een oplossing voor jouw probleem. Maar ik heb ook al meegemaakt dat ik als het ware op een muur botste, en me bij het buitengaan net een klein, onbegrepen kind voelde. Dan weet je, voel je: deze arts past helemaal niet bij mij." Of ze bij het begin van de consultatie zegt dat ze hoogbegaafd is? "Neen, ik probeer altijd eerst aan de communicatie te werken. Ik benoem wel een aantal kenmerken, bijvoorbeeld: ik ben het type patiënt dat veel vragen stelt (lacht). Of ik zeg dat ik 'een beetje raar' ben. Oh, vind je dat sneu? Nou, dat was vroeger mijn manier om mijn gedrag te kaderen - niet alleen naar anderen toe, maar ook naar mezelf. Tegen mijn nieuwe huisarts heb ik wel gezegd dat ik hoogbegaafd ben, omdat ik daar als 70- plusser wellicht nog geregeld zal komen." "Ik heb een droom dat hoogbegaafde mensen in een kliniek terechtkunnen waar alleen maar artsen werken die kunnen omgaan met hoogbegaafde patiënten, of die zelf hoogbegaafd zijn. Met iemand die even snel en op dezelfde manier denkt en redeneert, kun je nu eenmaal gemakkelijker contact maken - je kan gewoon jezelf zijn." Als je een acuut medisch probleem hebt, moet je natuurlijk meteen (en overal) kunnen geholpen worden, weet Noks Nauta. "In feite verschillen de vaardigheden die artsen bij hoogbegaafde patiënten aan de dag moeten leggen, niet zo veel van wat 'gewone' patiënten verwachten." Zoals luisteren naar patiënten, en hun klachten serieus nemen zodat zij zich gehoord voelen."