Het einde van het jaar is telkens weer een tijd van reflectie. Een jaar waarin de Covid-19-pandemie wederom heeft opgevlamd. Een jaar ook waarin meer dan 200 mensen stierven door overstromingen in Europa, waaronder in de Belgische provincie Luik.
Deze 'extremen' laten zich zien als het topje van een grotere, complexe ijsberg, van een volksgezondheidsproblematiek die verband houdt met klimaatveranderingen.
Dit is een mondiale uitdaging, en de impact wordt transnationaal gevoeld. Dit is niet een 'afgebakend' medisch dossier, maar de link tussen klimaatverandering en gezondheid laat ook zien dat het vooral gemarginaliseerde, armere, bevolkingsgroepen zijn, zowel in het mondiale Zuiden alsook in de Europese landen zelf, die het meest getroffen worden.
En juist die mensen dragen vaak weinig bij aan de uitstoot van fossiele brandstoffen. Daarmee is de klimaat- en gezondheidscrisis, ook een groot rechtvaardigheidsvraagstuk.
Hoe kunnen we dit complexe probleem op een eerlijke manier aanpakken? Dit was de centrale vraag van de jaarlijkse conferentie van Be-Cause health, het Belgische platform voor internationale gezondheid. Sprekers vanuit verschillende continenten, en vanuit verschillende perspectieven en achtergronden discussieerden hierover op 23 en 24 november.
Er werd expliciet gekozen om die groepen (inheemse bevolkingsgroepen, jongeren, vrouwen, ...) waar op high level internationale conferenties vaak niet echt naar geluisterd wordt, het woord te geven. De urgentie van de kwestie, en de noodzaak voor een interdisciplinaire, intersectorale, intergenerationele en internationale aanpak kwam naar voren in de interventies en debatten.
De klimaat- en gezondheidscrisis is ook een groot rechtvaardigheidsvraagstuk
Het is nu bijna 50 jaar geleden dat de Club van Rome vraagtekens plaatste bij de houdbaarheid van voortdurende economische groei binnen de ecologische, planetaire, voetafdruk. Het laatste decennium hebben aardsysteemonderzoekers laten zien dat we ecologische planetaire grenzen, waaronder biodiversiteitafname, klimaatverandering en stikstofdepositie aan het overschrijden zijn.
Dit zorgt voor allerlei 'systeemriscio's', zoals de verzuring van de oceanen, smelten van permafrost en ijskappen, verwoestijning en stijging van de zeespiegel en daarmee effecten zoals falende oogsten, natuurrampen, conflict en migratie, extreme hitteperiodes maar ook een veel grotere kans op pathogeensprongen van dier naar mens omdat natuurlijke habitats en leefomgevingen veel minder ecologische variatie hebben.
De ecologische 'drempels' die epidemieën voorkomen, zijn, ook door de enorme ontbossing, aanzienlijk afgenomen. Dit is een van de redenen waarom men in West- en Centraal-Afrika de laatste jaren meer ebola-epidemieën heeft zien ontstaan.
De meeste zijn ontstaan op plekken waar palmolieplantages de plaats heeft ingenomen van tropisch regenwoud. Daarmee komen virusdragers (vleermuizen) veel makkelijker in contact met mensen. Er is een hypothese dat dergelijke (indirecte) overdracht door vleermuizen ook de origine kan zijn van het SARS CoV-2-virus.
Klimaatverandering zorgt er ook voor dat muggen makkelijker ziektes kunnen overdragen, ook in Europa. Denk hierbij niet enkel Malaria, maar ook aan virusinfecties zoals Dengue, Gele koorts en Zika.
Meer dichter bij huis werd op het seminarie ook een studie gepresenteerd dewelke een overzicht geeft van de impact van klimaatverandering op gezondheidsuitkomsten in Nederland. Hierin kwamen vijf effecten naar voren die zichtbaar zijn in de huisartsenpraktijk, zijnde:
- Hittegerelateerde periodes die lijden tot oversterfte in kwetsbare groepen.
- Luchtverontreiniging, welke grote impact heeft op cardiovasculaire en pulmonale aandoeningen .
- Allergie en luchtwegklachten, o.a. door een langer en heviger pollenseizoen.
- Toename van infectieziekten en insectenplagen, o.a. tekenbeten en de ziekte van Lyme, proliferatie van de eikenprocessierups en blauwalg - en legionella bacteriën.
- Ultraviolette straling welke een grotere kans heeft op huidkanker en oogaandoeningen
Een kernboodschap van het seminarie is dat deze complexe gezondheidsvraagstukken in internationale samenwerking, solidariteit en beleid aangepakt dienen te worden, en dat er ook juist aandacht moet zijn voor regio's en groepen die het al erg zwaar hebben.
Klimaatrisico's worden onrechtvaardig gedragen. Belangrijk is dat we niet enkel kijken naar biomedische, nauw geformuleerde, oplossingen en behandelingen maar juist ook in ogenschouw nemen hoe traditionele, inheemse en gemeenschapsinitiatieven zich gezamenlijk inzetten om de klimaatcrisis het hoofd te bieden.
Daar is veel kennis, praktijk en preventie aanwezig, veel meer dan in de geïndustrialiseerde en kapitalistische economieën in het Westen, over hoe de mens zijn plaats kan hebben in ecologische systemen op een duurzame, gebalanceerde manier. Dat is uiteindelijk het beste voor de volksgezondheid en ook de gezondheid van de planeet.
Be-cause health is een informeel en pluralistisch platform dat verschillende actoren, actief en geïnteresseerd in de Belgische ontwikkelingssamenwerking op het vlak van globale gezondheid (zoals academici, NGO's, studenten, mutualiteiten, overheidsdiensten, partnerorganisaties in LMICs, ...), met elkaar verbindt.
Op die manier verenigt Be-cause health ongeveer 400 personen verbonden aan een 50-tal organisaties en instellingen. Het platform faciliteert via werkgroepen en seminaries het delen van ervaring, kennis en expertise om zo te komen tot innovatieve antwoorden op complexe globale gezondheidsuitdagingen.
Jaarlijks brengt Be-cause health al deze actoren samen op een conferentie om dieper in te gaan op een van deze uitdagingen. Na de conferentie Climate Justice and Health Equity van 2021 wordt een Be-cause health werkgroep rond Climate Justice and Health Equity opgericht.